Moksza-dharma-parwan 187

Mahābhārata

inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||

Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz

Rzecze Judhiszthira:
Powiedz mi, dziadku, cóż to jest i skąd pochodzi
tak zwane wyższe „ja” człowieka{1}?
Skąd wziął się cały ten świat
wraz ze stworzeniami ruchomymi i nieruchomymi?
I dokąd odchodzi on w czasie pralaji –
to także racz mi tu powiedzieć. [1]

yudhiṣṭhira uvāca
adhyātmaṃ nāma yad idaṃ
puruṣasyeha cintyate
|
yad adhyātmaṃ yataś caitat
tan me brūhi pitāmaha
||1||

Rzecze Bhiszma:
Powiem ci, mój drogi o wyższym „ja”, o które mnie zapytałeś
i które bardzo pomaga człowiekowi w osiągnięciu szczęścia.
Co się tyczy stworzenia i rozpuszczenia [świata],
to objaśnili to już [wcześniej] Nauczyciele. [2]

bhīṣma uvāca
adhyātmam iti māṃ pārtha
yad etad anupṛcchasi
|
tad vyākhyāsyāmi te tāta
śreyas-karataraṃ sukham
||2||

To poznawszy łatwo osiąga człowiek
szczęście i dobrobyt w świecie,
może też codziennie cieszyć się owocami [swej pracy].
Wiedza ta jest dobrem wszystkich istot. [3]

yaj jñātvā puruṣo loke
prītiṃ saukhyaṃ ca vindati
|
phala-lābhaś ca sadyaḥ syāt
sarva-bhūta-hitaṃ ca tat
||3||

Ziemia, powietrze, przestrzeń, woda i ogień
są to tak zwane wielkie elementy.
Z nich powstają wszystkie istoty
i w nich znikają{2}. [4]

pṛthivī vāyur ākāśam
āpo jyotiś ca pañcamam
|
mahā-bhūtāni bhūtānāṃ s
arveṣāṃ prabhavāpyayau
||4||

Owe wielkie elementy, będące składnikami ciał,
stale powracają do tego, z czego zostały stworzone,
tak jak [stworzone przez wiatr] fale oceanu,
które znikają, gdy wiatr ucicha. [5]

tataḥ sṛṣṭāni tatraiva
tāni yānti punaḥ punaḥ
|
mahābhūtāni bhūteṣu
sāgarasyormayo yathā
||5||

Tak jak żółw wyciąga swe członki spod skorupy
i znowu je chowa,
tak też Pan Stworzenia stwarza wszystkie istoty,
a potem zabiera je do Siebie. [6]

prasārya ca yathāṅgāni
kūrmaḥ saṃharate punaḥ
|
tadvad bhūtāni bhūtātmā
sṛṣṭvā saṃharate punaḥ
||6||

Stwórca uczynił wszystkie istoty
z tych pięciu wielkich elementów.
Lecz żywi [tego nie dostrzegają],
a widzą tylko różnorodność stworzeń. [7]

mahā-bhūtāni pañcaiva
sarva-bhūteṣu bhūtakṛt
|
akarot teṣu vaiṣamyaṃ
tat tu jīvo ‘nu paśyati
||7||

Dźwięk, narząd słuchu i wszystkie otwory ciała,
to trójka zrodzona z łona przestrzeni.
Z powietrza zaś zrodzone zostały
skóra, dotyk{3}, działanie oraz mowa jako czwarta. [8]

śabdaḥ śrotraṃ tathā khāni
trayam ākāśa-yonijam
|
vāyos tvak-sparśa-ceṣṭāś ca
vāg ity etac catuṣṭayam
||8||

Barwokształty, narząd wzroku i trawienie pokarmów
nazywa się potrójnym ogniem.
Smak, wilgoć i język, jako narząd smaku,
nazywa się trzema cechami [elementu] wody. [9]

rūpaṃ cakṣus tathā paktis
trividhaṃ teja ucyate
|
rasaḥ kledaś ca jihvā ca
trayo jalaguṇāḥ smṛtāḥ
||9||

Zapach, nos jako narząd węchu i ciało
to trzy cechy [elementu] ziemi.
Wielkich elementów jest tylko pięć,
a umysł nazywany jest szóstym. [10]

ghreyaṃ ghrāṇaṃ śarīraṃ ca
te tu bhūmi-guṇās trayaḥ
|
mahā-bhūtāni pañcaiva
ṣaṣṭhaṃ tu mana ucyate
||10||

Narządy zmysłowe oraz umysł
są tego żywego stworzenia [narządami] poznania, o Bharato!
Siódmą jest buddhi (intuicja),
a ósmy to Znawca Pola. [11]

indriyāṇi manaś caiva
vijñānāny asya bhārata
|
saptamī buddhir ity āhuḥ
kṣetrajñaḥ punar aṣṭamaḥ
||11||

Oko służy tylko do patrzenia;
umysł [sieje] wątpliwości;
buddhi [daje] pewność,
a Znawca Pola trwa jako świadek. [12]

cakṣur ālokanāyaiva
saṃśayaṃ kurute manaḥ
|
buddhir adhyavasāyāya
kṣetrajñaḥ sākṣivat sthitaḥ
||12||

Ten Świadek, Znawca Pola, widzi wszystko,
co jest nad powierzchnią stóp, co jest w pobliżu i co jest wysoko.
Wiedz też, że przenika on to wszystko od wewnątrz. [13]

ūrdhvaṃ pāda-talābhyāṃ
yad arvāg ūrdhvaṃ ca paśyati
|
etena sarvam evedaṃ
viddhy abhivyāptam antaram
||13||

Narządy zmysłowe człowieka powinny zostać tutaj
(w tym życiu, na tym świecie) dokładnie poznane.
Wiedz też, że tamas, radźas i sattwa
są [własnościami], tkwiącymi w istotach [żywych]. [14]

puruṣe cendriyāṇīha
veditavyāni kṛtsnaśaḥ
|
tamo rajaś ca sattvaṃ ca
viddhi bhāvāṃs tadāśrayān
||14||

Te rzeczy poznawszy, człowiek dzięki buddhi (intuicji)
poznaje przychodzenie i odchodzenie istot [żywych]
i powoli i niepostrzeżenie osiąga spokój najwyższy. [15]

etāṃ buddhvā naro buddhyā
bhūtānām āgatiṃ gatim
|
samavekṣya śanaiś caiva
labhate śamam uttamam
||15||

Aktywnością gun kieruje buddhi.
[W tym aspekcie] buddhi to narządy zmysłów
wraz z umysłem jako szóstym oraz [wszystkie] stworzenia (istoty).
Gdy znika buddhi, skąd miałyby się wziąć guny{4}? [16]

guṇān nenīyate buddhir
buddhir evendriyāṇy api
|
manaḥṣaṣṭhāni sarvāṇi
buddhy-abhāve kuto guṇāḥ
||16||

Cały ten świat istot nieruchomych i ruchomych
tą tylko buddhi jest przeniknięty.
W niej się rozpuszcza, z niej powstaje
i w niej się przejawia. [17]

iti tanmayam evaitat
sarvaṃ sthāvara-jaṅgamam
|
pralīyate codbhavati
tasmān nirdiśyate tathā
||17||

[Narząd], którym się widzi, to oko;
[narząd], którym się słyszy, nazywany jest uchem,
ten, którym się wącha, zwie się nosem,
smak zaś poznaje się językiem. [18]

yena paśyati tac cakṣuḥ
śṛṇoti śrotram ucyate
|
jighrati ghrāṇam ity āhū
rasaṃ jānāti jihvayā
||18||

Skórą odczuwa się dotyk.
Buddhi często ulega modyfikacjom;
gdy kieruje się ku przedmiotom,
wtedy staje się umysłem (manas). [19]

tvacā spṛśati ca sparśān
buddhir vikriyate ‘sakṛt
|
yena saṃkalpayaty arthaṃ
kiṃ cid bhavati tan manaḥ
||19||

Podporą dla buddhi jest piątka zmysłów,
z których każdy ujmuje inny przedmiot.
Tymi zmysłami kieruje niewidzialna buddhi. [20]

adhiṣṭhānāni buddher hi
pṛthag arthāni pañcadhā
|
pañcendriyāṇi yāny āhus
tāny adṛśyo ‘dhitiṣṭhati
||20||

Mieszkająca w człowieku buddhi
występuje w trzech stanach.
Czasami osiąga ona szczęście,
a czasami jest smutna.
Kiedy indziej znów
ani się nie smuci, ani nie raduje.
W ten sposób w swoich trzech stanach
przebywa ona w ludzkim umyśle{5}. [21-22]

puruṣādhiṣṭhitā buddhis
triṣu bhāveṣu vartate
|
kadā cil labhate prītiṃ
kadā cid anuśocati
||21||
na sukhena na duḥkhena
kadā cid api vartate
|
evaṃ narāṇāṃ manasi
triṣu bhāveṣv avasthitā
||22||

Ta buddhi, mająca naturę stanu [świadomości],
owe swoje trzy stany przekracza i pokonuje,
podobnie jak pan rzek, Ocean,
zalewa i pokonuje wielkie kontynenty. [23]

seyaṃ bhāvātmikā bhāvāṃs
trīn etān nātivartate
|
saritāṃ sāgaro bhartā
mahā-velām ivormimān
||23||

Buddhi, która przekroczyła trzy stany,
przejawia się w umyśle jako stan czystego istnienia.
Lecz [gdy ten stan] powstaje,
zaraz podąża za nim guna radźas [wymuszając działanie]. [24]

atibhāvagatā buddhir
bhāve manasi vartate
|
pravartamānaṃ hi rajas
tad-bhāvam anuvartate
||24||

Wtedy [buddhi] oświeca i uruchamia wszystkie zmysły.
Trzy stany to szczęście, czyli sattwa,
smutek, czyli radźas
i zaślepienie, czyli tamas. [25]

indriyāṇi hi sarvāṇi
pradarśayati sā sadā
|
prītiḥ sattvaṃ rajaḥ śokas
tamo mohaś ca te trayaḥ
||25||

Jakiekolwiek stany istnieją na tym świecie,
wszystkie one mieszczą się w tej trójce.
W ten sposób, o Bharato,
powiedziano o aktywności buddhi. [26]

ye ye ca bhāvā loke ‘smin
sarveṣv eteṣu te triṣu
|
iti buddhigatiḥ sarvā
vyākhyātā tava bhārata
||26||

[Człowiek] rozumny powinien panować
nad wszystkimi [swoimi] zmysłami.
Istotom żywym stale towarzyszą guny –
sattwa, radźas i tamas. [27]

indriyāṇi ca sarvāṇi
vijetavyāni dhīmatā
|
sattvaṃ rajas tamaś caiva
prāṇināṃ saṃśritāḥ sadā
||27||

U wszystkich istot dostrzega się także, o Bharato,
trzy rodzaje doświadczenia:
sattwiczne, radźasowe i tamasowe. [28]

trividhā vedanā caiva
sarva-sattveṣu dṛśyate
|
sāttvikī rājasī caiva
tāmasī ceti bhārata
||28||

Przyjemne odczucie daje guna sattwa,
a przykre guna radźas.
Gdy sattwa i radźas połączone są z guną tamas,
wtedy [nie ma doświadczania przyjemności ani przykrości],
a jest tylko bezwład. [29]

sukha-sparśaḥ sattva-guṇo
duḥkha-sparśo rajo-guṇaḥ
|
tamo-guṇena saṃyuktau
bhavato ‘vyāvahārikau
||29||

Uważa się, że gdy odczuwa się przyjemne doznania w ciele
lub gdy ma się psychiczne poczucie szczęścia{6},
to są to stany sattwiczne. [30]

tatra yat prīti-saṃyuktaṃ
kāye manasi vā bhavet
|
vartate sāttviko bhāva
ity avekṣeta tat tadā
||30||

Natomiast stan, który połączony jest z cierpieniem
i powoduje niezadowolenie,
jest wynikiem działania samej tylko guny radźasu.
Nie należy się go obawiać. [31]

atha yad duḥkha-saṃyuktam
atuṣṭikaram ātmanaḥ
|
pravṛttaṃ raja ity eva
tann asaṃrabhya cintayet
||31||

A stan połączony z zaślepieniem,
uniemożliwiający rozpoznawanie,
o którym trudno jest nawet pomyśleć, niepoznawalny,
powinno się uważać za tamasowy. [32]

atha yan moha-saṃyuktam
avyaktam iva yad bhavet
|
apratarkyam avijñeyaṃ
tamas tad upadhārayet
||32||

W jakiś sposób powstają też
dreszcz rozkoszy, przyjemność, szczęście,
zadowolenie i uciszenie świadomości.
Są one cechami sattwicznymi. [33]

praharṣaḥ prītir ānandaḥ
sukhaṃ saṃśānta-cittatā
|
kathaṃ cid abhivartanta
ity ete sāttvikā guṇāḥ
||33||

Niezadowolenie, ból i żal, smutek, tęsknota i niepokój
uważa się za oznaki guny radźasu.
Mogą one być uzasadnione jakąś przyczyną
lub pojawiać się bez żadnej widocznej przyczyny. [34]

atuṣṭiḥ paritāpaś ca
śoko lobhas tathākṣamā
|
liṅgāni rajasas tāni
dṛśyante hetvahetubhiḥ
||34||

W jakiś sposób pojawiają się też
rozmaite cechy tamasowe, takie jak:
zawiść, zaćmienie umysłu, niedbalstwo,
lenistwo, sen i znużenie. [35]

abhimānas tathā mohaḥ
pramādaḥ svapna-tandritā
|
kathaṃ cid abhivartante
vividhās tāmasā guṇāḥ
||35||

Człowiek patrzący szeroko, przewidujący,
mający trzeźwy i pewny osąd, i skupiony umysł,
będzie szczęśliwy
zarówno na tym, jak i na tamtym świecie. [36]

dūragaṃ bahudhāgāmi
prārthanāsaṃśayātmakam
|
manaḥ suniyataṃ yasya
sa sukhī pretya ceha ca
||36||

[Postaraj się] dostrzec różnicę
pomiędzy tymi dwoma subtelnymi – sattwą i znawcą pola.
Pierwsza wytwarza guny,
drugi zaś nie wytwarza{7}. [37]

sattva-kṣetrajñayor etad
antaraṃ paśya sūkṣmayoḥ
|
sṛjate tu guṇān eka
eko na sṛjate guṇān
||37||

Owad [który zapyla figowiec] i figowiec
zawsze są ze sobą połączone,
wiadomo jednak, że są to dwa różne [stworzenia].
Podobnie jest z połączeniem sattwy i znawcy pola. [38]

maśakodumbarau cāpi
saṃprayuktau yathā sadā
|
anyonyam anyau ca yathā
saṃprayogas tathā tayoḥ
||38||

Będące odrębnymi bytami,
lecz przez przyrodę jak ryby z wodą wieczyście złączone,
tak połączone są ze sobą
sattwa i znawca pola. [39]

pṛthag-bhūtau prakṛtyā tau
saṃprayuktau ca sarvadā
|
yathā matsyo jalaṃ caiva
saṃprayuktau tathaiva tau
||39||

Guny nie znają atmana,
On zaś widzi je na wskroś.
On, który widzi guny,
zawsze uważany jest za ich stwórcę. [40]

na guṇā vidur ātmānaṃ
sa guṇān vetti sarvaśaḥ
|
paridraṣṭā guṇānāṃ ca
saṃsraṣṭā manyate sadā
||40||

Najwyższy atman jest jak lampa [wszystko oświetlająca].
Działa on przy pomocy zmysłów, umysłu i buddhi jako siódmej,
które same są nieczujące i nieświadome,
a jego celem jest poznanie. [41]

indriyais tu pradīpārthaṃ
kurute buddhi-saptamaiḥ
|
nirviceṣṭair ajānadbhiḥ
paramātmā pradīpavat
||41||

Albowiem to sattwa stwarza guny,
a znawca pola, atman, tylko się temu przygląda.
Ten związek sattwy i znawcy pola jest wieczny. [42]

sṛjate hi guṇān sattvaṃ
kṣetrajñaḥ paripaśyati
|
saṃprayogas tayor eṣa
sattva-kṣetrajñayor dhruvaḥ
||42||

Ani sattwa, ani znawca pola nie mają żadnej siedziby.
Sattwa (buddhi) stwarza umysł,
lecz nigdy nie stwarza gun{8}. [43]

āśrayo nāsti sattvasya
kṣetrajñasya ca kaś cana
|
sattvaṃ manaḥ saṃsṛjati
na guṇān vai kadā cana
||43||

Kiedy on ( atman) przy pomocy umysłu
promienie [zmysłów] powściąga należycie,
wtedy jego Istota jaśnieje
niczym lampa, w garnku świecąca. [44]

raśmīṃs teṣāṃ sa manasā
yadā samyaṅ niyacchati
|
tadā prakāśate ‘syātmā
ghaṭe dīpo jvalann iva
||44||

Kto porzuciwszy zwykłe zajęcia zostałby ascetą,
stale radującym się szczęściem atmana,
ten byłby duszą wszystkich stworzeń
i mógłby cel osiągnąć najwyższy. [45]

tyaktvā yaḥ prākṛtaṃ karma
nityam ātmaratir muniḥ
|
sarva-bhūtātma-bhūtaḥ syāt
sa gacchet paramāṃ gatim
||45||

Jak ptak wodny, choć pływa po wodzie,
piór swych nie moczy, g
dyż woda do nich nie przylega,
tak żyje pośród świata mędrzec. [46]

yathā vāricaraḥ pakṣī
lipyamāno na lipyate
|
evam eva kṛtaprajño
bhūteṣu parivartate
||46||

Niechaj tedy człowiek w swej [cichej świadomości] buddhi
oddzieli swą własną naturę (istotę) od tego [świata]
i niechaj żyje wolny od zazdrości, smutków i ekscytacji. [47]

evaṃ svabhāvam evaitat
sva-buddhyā viharen naraḥ
|
aśocann aprahṛṣyaṃś ca
cared vigata-matsaraḥ
||47||

Kto urzeczywistnił swą własną naturę,
ten cel osiągnął najwyższy,
ten guny wysnuwa [z siebie] wiecznie.
O tych gunach wiedzieć należy, iż tworzą się tak
jak nić pajęcza przez pająka. [48]

svabhāva-siddhyā saṃsiddhān
sa nityaṃ sṛjate guṇān
|
ūrṇa-nābhir yathā sraṣṭā
vijñeyās tantuvad guṇāḥ
||48||

Nie ginie to, co zniszczonym zostaje;
nie widzi się ginięcia.
Do tego stwierdzenia tajemniczego
dochodzi się przez naoczność i dociekanie umysłem. [49]

pradhvastā na nivartante
nivṛttir nopalabhyate
|
pratyakṣeṇa parokṣaṃ
tad anumānena sidhyati
||49||

Tak myślą jedni,
inni zaś sądzą, że ginięcie istnieje.
Niechaj każdy sam wedle swej myśli
obie [ewentualności] rozważy. [50]

evam eke vyavasyanti
nivṛttir iti cāpare
|
ubhayaṃ saṃpradhāryaitad
adhyavasyed yathāmati
||50||

Tak tedy trudną tę kwestię, rozpraszającą świadomość
i skłaniającą do rozpaczy powinno się rozwiązać.
A ten, kto pozbył się wątpliwości,
niechaj się nie smuci i żyje szczęśliwie. [51]

itīmaṃ hṛdaya-granthiṃ
buddhi-bheda-mayaṃ dṛḍham
|
vimucya sukham āsīta
na śocec chinnasaṃśayaḥ
||51||

[Dzięki tej wiedzy nawet] ludzie nieczyści
osiągają powodzenie i [oczyszczają się] niczym mędrcy,
obmywani przez wezbraną rzekę;
poznaj zatem tę mądrość. [52]

malināḥ prāpnuyuḥ śuddhiṃ
yathā pūrṇāṃ nadīṃ narāḥ
|
avagāhya suvidvaṃso
viddhi jñānam idaṃ tathā
||52||

Kto ujrzał drugi brzeg, a nie może doń się dostać, cierpi.
Lecz inaczej jest z Prawdą –
już samo jej ujrzenie darzy szczęściem.
Wiedzą o tym ci, którzy poznali
swą wewnętrzną Jaźń-Jedyność-Mądrość Najwyższą. [53]

mahā-nadīṃ hi pārajñas
tapyate na taran yathā
|
evaṃ ye vidur adhyātmaṃ
kaivalyaṃ jñānam uttamam
||53||

Tę [mądrość] poznawszy
i ujrzawszy powstawanie i kres wszelkich istot,
powoli uciszoną (świadomością) buddhi
osiąga człowiek spokój najwyższy. [54]

etāṃ buddhvā naraḥ sarvāṃ
bhūtānām āgatiṃ gatim
|
avekṣya ca śanair buddhyā
labhate śaṃ paraṃ tataḥ
||54||

Kto pojął, czym jest powstawanie, trwanie i ginięcie,
i ujrzał przedwieczne światło, ten się wyzwala,
ten Prawdy znawcą,
skupionym w cichej [pozbawionej fal] świadomości. [55]

trivargo yasya viditaḥ
prāgjyotiḥ sa vimucyate
|
anviṣya manasā yuktas
tattva-darśī nirutsukaḥ
||55||

I nie jest możliwe jasne widzenie atmana jako oddzielonego
przez ludzi nieprzygotowanych
dopóki zmysły ich, tak trudne do powściągnięcia,
błądzą to tu, to tam, ku rozmaitym kierując się przedmiotom. [56]

na cātmā śakyate draṣṭum
indriyeṣu vibhāgaśaḥ
|
tatra tatra visṛṣṭeṣu
durjayeṣv akṛtātmabhiḥ
||56||

To pojąwszy, oby stał się Przebudzonym!
Czyż jest inna oznaka mądrości?
Ludzi, którzy takie poznanie osiągnęli,
uważa się za doskonałych. [57]

etad buddhvā bhaved buddhaḥ
kim anyad buddha-lakṣaṇam
|
vijñāya tad dhi manyante
kṛta-kṛtyā manīṣiṇaḥ
||57||

I nie przestraszy się nigdy człowiek
wiedzący to, co strach u niewiedzących wzbudza.
I nie ma celu wyższego nad owo poznanie samego siebie.
Z powodu tej właśnie cechy nieustraszoności mówią mędrcy
o nierówności pomiędzy stworzeniami. [58]

na bhavati viduṣāṃ tato bhayaṃ
yad aviduṣāṃ sumahad bhayaṃ bhavet
|
na hi gatir adhikāsti kasya cit
sati hi guṇe pravadanty atulyatām
||58||

Działanie bezinteresowne usuwa [skutki] wcześniej popełnionych czynów.
Ani zatem to, co zostało uczynione w przeszłości,
ani to, co czyni się teraz, nie przynosi przykrych skutków.
Skąd więc bierze się szczęście [wyzwolenia]
u tego, który na tym świecie działa? [59]

yat karoty anabhisaṃdhipūrvakaṃ
tac ca nirṇudati yat purā kṛtam
|
nāpriyaṃ tad ubhayaṃ kutaḥ priyaṃ
tasya taj janayatīha kurvataḥ
||59||

Spójrz, jak liczni są na tym świecie ludzie chciwi;
jak się smucą i lamentują!
Spójrz też na tych szczęśliwców beztroskich,
którzy zawsze oba widzą brzegi! [60]

loka āturajanān virāviṇas
tat tad eva bahu paśya śocataḥ
|
tatra paśya kuśalān aśocato
ye vidus tad ubhayaṃ padaṃ sadā
||60||

Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Księgi Ciszy, rozdział sto osiemdziesiąty siódmy,
zawierający naukę o wyższej jaźni.


 

{1} Sanskr. „adhyātma”.
{2} To znaczy, że atomy poszczególnych żywiołów-elementów, które tworzyły ciała rozmaitych istot powracają do swoich powszechników.
{3} Skóra pełni funkcję narządu dotyku, którego przedmiotem jest „dotknięcie”, a właściwie żywioł powietrza.
{4} Ten fragment jest nieco niejasny. Komentator (Nilakantha) objaśnia, iż buddhi skierowuje guny, a w sensie psychologicznym uwagę człowieka ku przedmiotom zmysłowym. Wydaje się, że termin „buddhi” oznacza tutaj mahat-tattwę systemu sankhji, czyli ten pierwiastek rzeczywistości, z którego wyłania się cały stworzony świat. W stanie wyzwolenia buddhi znika, znika też złożony z gun świat.
{5} Trzy stany to guny, tzn. sattwa, radźas i tamas.
{6} Dosłownie „gdy jest połączenie z przyjemnością w ciele lub w umyśle”.
{7} Sattwa oznacza tutaj buddhi, czyli mahat-tattwę.
{8} Mamy tu sprzeczność z poprzednim wersetem. Możliwe, iż autor chciał przez to powiedzieć, że sattwa (czyli mahat) nie stwarza gun bezpośrednio, a za pośrednictwem manasu?

Dodaj komentarz