Moksza-dharma-parwan 184

Mahābhārata

inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||

Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz

Rzecze Bharadwadźa:
Co powiedziano o owocu,
jaki przynosić ma dawanie darów?
A jakie owoce przynoszą dharma, dobroć, ostra asceza,
poznawanie świętych pism i składanie ofiar? [1]

bharadvāja uvāca
dānasya kiṃ phalaṃ prāhur
dharmasya caritasya ca
|
tapasaś ca sutaptasya
svādhyāyasya hutasya ca
||1||

Rzecze Bhrygu:
Ofiara ogniowa gładzi grzechy;
poznawanie świętych pism daje najwyższy spokój;
powiedziano też, że owocem dawania darów jest doznawanie przyjemności,
zaś ten, kto praktykuje ascezę osiągnąć może wszystko. [2]

bhṛgur uvāca
hutena śāmyate pāpaṃ
svādhyāye śāntir uttamā
|
dānena bhoga ity āhus
tapasā sarvam āpnuyāt
||2||

Powiedziano także, iż dary są dwóch rodzajów:
dawane dla tych, którzy są „po tamtej stronie” –
zmarłych i dla żyjących tu, na ziemi.
A cokolwiek daje się dobrym,
wszystko to wraca do darczyńcy na tamtym świecie. [3]

dānaṃ tu dvividhaṃ prāhuḥ
paratrārtham ihaiva ca
|
sadbhyo yad dīyate kiṃ cit
tat paratropatiṣṭhati
||3||

Cokolwiek zaś daje się [ludziom] złym,
wszystko to wraca do dawcy tutaj, na tym świecie.
Jakiego rodzaju jest dar,
takiego też samego rodzaju jest i otrzymany zań owoc. [4]

asatsu dīyate yat tu
tad dānam iha bhujyate
|
yādṛśaṃ dīyate dānaṃ
tādṛśaṃ phalam āpyate
||4||

Rzecze Bharadwadźa:
Jaką kto dharmę pełnić powinien,
co to jest dharma i ile jest jej rodzajów,
to mi, panie, zechciej [łaskawie] powiedzieć. [5]

bharadvāja uvāca
kiṃ kasya dharmacaraṇaṃ
kiṃ vā dharmasya lakṣaṇam
|
dharmaḥ katividho vāpi
tad bhavān vaktum arhati
||5||

Rzecze Bhrygu:
Pomyślny owoc dharmy osiągają ci ludzie,
którzy postępują zgodnie ze swą własną dharmą.
Kto postępuje inaczej,
ten błądzi i traci rozsądek. [6]

bhṛgur uvāca
svadharma-caraṇe yuktā
ye bhavanti manīṣiṇaḥ
|
teṣāṃ dharma-phalāvāptir
yo ‘nyathā sa vimuhyati
||6||

Rzecze Bharadwadźa:
Zechciej też, panie powiedzieć, jakie są zalecenia,
przeznaczone dla czterech okresów życia człowieka,
które w zamierzchłych czasach ustanowił Brahma? [7]

bharadvāja uvāca
yad etac cāturāśramyaṃ
brahmarṣi-vihitaṃ purā
|
teṣāṃ sve sve ya ācārās
tān me vaktum ihārhasi
||7||

Rzecze Bhrygu:
Dawno temu, na początku dziejów, Pan, Bóg –
dla dobra ludzkości i dla ochrony prawości (dharma)
ustanowił [podział] na cztery okresy życia (āśrama{1}).
Powiadają zatem, że okres pierwszy trwa dopóty,
dopóki przebywa się w domu nauczyciela.
W tym okresie uczeń powinien z pokorą
przyswajać sobie reguły dobrego zachowania,
co następuje poprzez odpowiednie
obrzędy (saṁskāra), oczyszczanie, obserwowanie ślubów itd.
Uczciwszy świt i zmierzch, słońce, ogień i [inne] bóstwa,
porzuciwszy gnuśność i lenistwo,
powinien uczeń oczyszczać swą duszę poprzez
zachowywanie szacunku dla nauczyciela (guru),
studiowanie Wed oraz słuchanie pouczeń guru.
Kąpiąc się co dzień rano, w południe i wieczorem,
niechaj żyje w celibacie, podtrzymuje ogień i usługuje nauczycielowi.
Powinien też codziennie żebrać i wszystko, co zbierze, oddawać guru,
a jego polecenia wypełniać bez ociągania się.
A za najwyższe dobro powinien uważać możliwość nauczenia się Wed,
otrzymaną z łaski guru. [8]

bhṛgur uvāca
pūrvam eva bhagavatā lokahitam anutiṣṭhatā
dharma-saṃrakṣaṇārtham āśramāś catvāro ‘bhinirdiṣṭāḥ
|
tatra gurukula-vāsam eva
tāvat prathamam āśramam udāharanti
|
samyag atra śauca-saṃskāra-vinaya-niyama-praṇīto
vinītātmā ubhe saṃdhye bhāskarāgni-daivatāny
upasthāya vihāya tandrālasye
guror abhivādana-vedābhyāsa-śravaṇa-pavitrīkṛtāntarātmā
triṣavaṇam upaspṛśya
brahmacaryāgni-paricaraṇa-guru-śuśrūṣānityo
bhaikṣādi-sarva-niveditāntarātmā
|
guru-vacana-nirdeśānuṣṭhānāpratikūlo
guru-prasāda-labdha-svādhyāya-tatparaḥ syāt
||8||

Mówi o tym następujący werset:
„Ten z dwakroć narodzonych,
kto zjednawszy sobie Guru osiąga prawdziwe poznanie,
ten osiąga też jako owoc niebo,
a jego umysł cichnie.” [9]

guruṃ yas tu samārādhya
dvijo vedam avāpnuyāt
|
bhavati cātra ślokaḥ
|
tasya svarga-phalāvāptiḥ
sidhyate cāsya mānasam
||9||

Drugi okres życia (drugą aśramę)
nazywają „domowym” (gṛhasthāśrama).
Omówimy teraz wszystkie zalecane dla tego okresu życia
zajęcia oraz reguły, których powinno się przestrzegać.
Ta aśrama, której miejscem jest dom,
zalecana jest tym, którzy zakończyli już naukę u guru,
są żonaci i pragną owoców swej uczciwej,
wykonywanej zgodnie z dharmą pracy.
W tym okresie życia, dążąc do trzech celów
osiąga się dharmę (prawość), arthę (dobrobyt) i kamę (rozkosz);
pieniądze zdobywa się uczciwą, zgodną z dharmą pracą –
poprzez doskonałe recytowanie Wed
lub poprzez pracę związana z żelazem,
lub przy pomocy środków, ustanowionych przez brahmaryszich.
Można też (osiągać wyżej wymienione trzy cele)
dzięki łasce bóstw, uzyskanej przez
składanie ofiar, praktyki ascetyczne i ćwiczenia jogiczne.
Tak oto powinna wyglądać działalność pana domu
w jego aśramie „domowej”.
Aśramę tę uważa się za najważniejszą ze wszystkich,
bowiem ci wszyscy, którzy mieszkają w domach nauczycieli,
wędrowni mnisi-żebracy oraz inni, którzy podejmują różnorakie śluby,
od tej właśnie aśramy otrzymują środki do życia. [10]

gārhasthyaṃ khalu dvitīyam āśramaṃ vadanti |
tasya samudācāra-lakṣaṇaṃ sarvam anuvyākhyāsyāmaḥ
|
samāvṛttānāṃ sadārāṇāṃ
saha-dharma-caryā-phalārthināṃ
gṛhāśramo vidhīyate
|
dharmārtha-kāmāvāptir hy
atra trivarga-sādhanam avekṣyā-garhitena
karmaṇā dhanāny ādāya
svādhyāya-prakarṣopalabdhena
brahmarṣi-nirmitena vā adrisāra-gatena vā
havya-niyamābhyāsa-daivata-prasādopalabdhena vā
dhanena gṛhastho gārhasthyaṃ pravartayet
|
tad dhi sarvāśramāṇāṃ mūlam udāharanti
|
gurukula-vāsinaḥ parivrājakā ye cānye
saṃkalpita-vrata-niyama-dharmānuṣṭhāyinas
teṣām apy ata eva bhikṣā-bali-saṃvibhāgāḥ pravartante
||10||

Tym, którzy wchodzą w trzeci okres życia, zwany „leśnym”{2},
reguła nakazuje porzucenie mienia.
Zaiste, ludzie ci godni są szacunku;
oni bowiem, oddani studiowaniu nauk duchowych,
znają ścieżkę, prowadzącą wprost do celu i podróżują po świecie,
odwiedzając w różnych krajach święte miejsca.
Tym zasłużonym ludziom powinno się okazywać dobre serce i szacunek;
gdy wchodzą, należy powitać ich dobrym słowem,
z uśmiechem na ustach i bez złośliwości.
Stosownie do swych możliwości trzeba też
zapewnić im jak najwygodniejsze miejsce do siedzenia i spania
oraz jak najlepsze jadło. [11]

vānaprasthānāṃ dravyopaskāra iti
prāyaśaḥ khalv
ete sādhavaḥ sādhu-pathya-darśanāḥ
svādhyāya-prasaṅginas
tīrthābhigamana-deśa-darśanārthaṃ
pṛthivīṃ paryaṭanti
|
teṣāṃ pratyutthānābhivādanānasūyā-vāk-pradāna-saumukhya-śaktyāsana-śayanābhyavahāra-sat-kriyāś ceti
||11||

Mówi o tym następujący werset:
„Jeśli zawiedzie się oczekiwania gościa
i ten, odwróciwszy się, odchodzi,
to taki gość pozostawia gospodarzowi swoje grzechy,
a zabiera ze sobą jego zasługi.” [12]

atithir yasya bhagnāśo
gṛhāt pratinivartate
|
bhavati cātra ślokaḥ
|
sa dattvā duṣkṛtaṃ tasmai
puṇyam ādāya gacchati
||12||

W okresie „domowym” czci się bogów składając ofiary ogniowe,
przodków czci się ofiarowując im jadło i wodę,
a mędrców poprzez słuchanie i uczenie się na pamięć Wed;
zaś Pana Stworzeń czci się płodząc potomstwo. [13]

api cātra yajña-kriyābhir devatāḥ
prīyante nivāpena pitaro
vedābhyāsa-śravaṇa-dhāraṇena ṛṣayaḥ
|
apatyotpādanena prajāpatir iti
||13||
Są tu jeszcze dwa wersety,
[mówiące o tym, jak należy odnosić się do innych istot]:
„Do wszystkich istot powinno się przemawiać w sposób uprzejmy,
głosem łagodnym i miłym dla ucha;
natomiast ostra krytyka, ganienie i ubliżanie są zabronione.
Pogarda, brak szacunku, pycha i oszustwa
są naganne i zabronione;
natomiast w każdym z czterech okresów życia
zaleca się pielęgnowanie cnót takich jak:
niekrzywdzenie, prawda i powściąganie gniewu.” [14-15]
vatsalāḥ sarva-bhūtānāṃ
vācyāḥ śrotrasukhā giraḥ
|
ślokau cātra bhavataḥ
|
parivādopaghātau ca
pāruṣyaṃ cātra garhitam
||14||
avajñānam ahaṃkāro
dambhaś caiva vigarhitaḥ
|
ahiṃsā satyam akrodhaḥ
sarvāśramagataṃ tapaḥ
||15||

W okresie „domowym” można swobodnie czerpać radość
z noszenia strojnych szat, kwietnych wianków i ozdób;
cieszyć się tańcem, śpiewem i muzyką;
podziwiać wspaniałe widoki,
a także cieszyć się przyjemnością, jaką daje rozmaite jadło,
które się gryzie, żuje, wypija, zlizuje lub wysysa;
można też radować się rozkoszą, doznawaną z własną żoną. [16]

api cātra  mālyābharaṇa-vastrābhyaṅga-gandhopabhoga-nṛtta-gīta-vāditra-śruti-sukha-nayanābhirāma-saṃdarśanānāṃ
prāptir bhakṣya-bhojya-peya-lehya-coṣyāṇām
abhyavahāryāṇāṃ vividhānām
upabhogaḥ svadāra-vihāra-saṃtoṣaḥ
kāma-sukhāvāptir iti
||16||

Kto w okresie „domowym” stale dąży
do wypełnienia trzech życiowych celów,
ten osiągnąwszy szczęście na ziemi,
odchodzi do siedziby mędrców. [17]

tri-varga-guṇa-nirvṛttir
yasya nityaṃ gṛhāśrame
|
sa sukhāny anubhūyeha
śiṣṭānāṃ gatim āpnuyāt
||17||

Nawet ten, kto żywiłby się ziarnem,
pozostałym na polach po zebraniu plonów
i zachowując pogodę ducha wypełniałby swe obowiązki,
kto porzuciłby rozkosze i przyjemności
i nie podejmował więcej żadnych przedsięwzięć,
ten bez trudu osiągnąłby niebo. [18]

uñchavṛttir gṛhastho yaḥ
svadharma-caraṇe rataḥ
|
tyakta-kāma-sukhārambhas
tasya svargo na durlabhaḥ
||18||

Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Księgi Ciszy, rozdział sto osiemdziesiąty czwarty,
w którym jest mowa o czterech okresach życia.


{1} Słowo „āśrama” pochodzi od czasownika „śram” = „być zmęczonym wskutek wysiłku, wysilać się”, poprzedzonego przedrostkiem „ā” = „do”. W dosłownym znaczeniu „āsrama” = „czynienie wysiłku w jakimś miejscu lub w jakimś celu”. Miejscem pierwszej aśramy jest dom guru, zaś celem – nauka. Miejscem drugiej – własny dom, a cele są tutaj trzy – dharma, artha (dosł. „rzecz”; chodzi tutaj o zapewnienie dostatku rodzinie) i kāma – rozkosz miłości erotycznej. Miejscem trzeciej aśramy ma być leśna pustelnia, a jej celem – studiowanie nauk o wyzwoleniu duszy. (Przyp. tłum.)
{2} Obowiązki rodzinne można było uznać za wypełnione w momencie urodzenia się wnuków. W okresie trzecim należało zacząć od znalezienia nauczyciela, pod którego kierunkiem miało się studiować nauki o wyzwoleniu. W owych starożytnych czasach siedzibami nauczycieli były zwykle leśne pustelnie, stąd nazwa „vanaprasthāśrama” = „aśrama przebywającego w lesie”. (Przyp. tłum).

Dodaj komentarz