Mistyczne znaczenie „evam”

Artykuł z książki „Selected Writtings  of M.M. Gopinath Kaviraj”
Tłumaczenie z angielskiego: Stefan Ziembiński, redakcja: Karina Babkiewicz.

 

-I-

Jayaratha w swym komentarzu do Tantraloki Abhinavagupty (III. 94-95) przytacza następujący werset, pochodzący z nieznanego źródła:

e-kārākṛti yad divyam madhye ṣaṭ-kāra-bhūṣitam |
ālayaḥ sarva-saukhyānām bodha-ratna-karaṇḍakam ||

Z kontekstu komentarza nie wynika jasno, co ów werset dokładnie znaczy. Ani też Jayaratha nie podaje, skąd ów cytat pochodzi. Lecz gdy zajrzymy do tantrycznych tekstów buddyjskich, z łatwością stwierdzimy, że dwuwiersz ten zaczerpnięty został z jakiegoś dzieła, należącego do tego systemu i odnosi się do wielkiego symbolu mistycznego, powszechnie w tym systemie przyjętego. Komentarz Tilopy (Tilopā) cytuje tę strofę i przypisuje jej autorstwo Hewadźrze (Hevajra). Wystarczy rzut oka na komentarz Tilopy, by stwierdzić, że w cytacie podanym przez Jayarathę występują znaczące różnice i że jego wersja jest prawdopodobnie błędna. Zamiast ṣaṭ-kāra powinno być evaṁ-kāra, a zamiast bodha-ratna-karaṇḍakambuddha-ratna-karaṇḍakam, zgodnie z wersją, jaka znajdujemy u Hewadźry. Po wprowadzeniu tych poprawek otrzymujemy następujące znaczenie owego dwuwiersza: „Boska forma, mająca postać sylaby ‘e’, ozdobionej wewnątrz sylabą ‘va’ [symbolizuje] Istotę Najwyższej Mądrości (buddha-ratna-karaṇḍakam)[1], siedzibę wszelkich form Rozkoszy”. W mistycznych tekstach buddyjskich symbol ten określany jest terminem „evaṁ-kāra”. Hewadźra powiada:

ānandās tatra jāyante kṣaṇa-bhedena bheditāḥ |
kṣaṇa-jñānāt sukha-jñānam ‘evaṁ-kāra’ pratiṣṭhitam ||

[„Tam rodzą się rozkosze, powstające z rozszczepienia chwili; poznanie chwili daje poznanie szczęścia, jakie tkwi w ‘ewamkarze’.”]

Świadczy to o tym, że wierzyło się, iż w owej ‘ewamkarze’ powstają rozmaite rodzaje rozkoszy, wywodzące się od różnych momentów czasowych (kṣaṇa).

Ogólny charakter symbolu jest wystarczająco jasny. Literę ‘e’ rysuje się jako trójkąt mający wierzchołek skierowany ku dołowi, a literę ‘va’ z dodana kropką (bindu) jako trójkąt z wierzchołkiem skierowanym ku górze, przy czym trójkąt, oznaczający ‘va’ wpisany jest w trójkąt ‘e’, zaś bindu (kropka) stanowi wspólny środek obu trójkątów i oznacza ich jogę, czyli połączenie. Dwa trójkąty, „e’ i ‘va’ są jako takie odrębnymi symbolami odpowiednio Śakti i Śiwy, i w hinduistycznych tekstach agamicznych noszą nazwy Śakti-trikoṇa i Śiva-trikoṇa. Popularną formą symbolu jest ṣaṭkoṇa (sześciokąt) z bindu w centrum. Devendra Paripṛcchā Tantra, cytowana w zbiorze „Subhāṣita-saṁgraha”, którego manuskrypt dawno temu przyniesiono mi do sprawdzenia, zawiera dwa wersety, związane z mistycznym znaczeniem tego wielkiego symbolu[2]:

e-kāras tu bhaven mātā vā-karas tu pitā smṛtaḥ |
bindus tatra bhaved yogaḥ sayogaḥ paramākṣaraḥ ||
e-kāras tu bhavet prajñā vaṁ-kāraḥ suratādhipaḥ |
binduś ca anāhatam jñānam taj-janyāny akṣarāni ||

[Niechaj sylaba ‘e’ będzie matką, sylabę ‘va’ uważajmy za ojca, a punkt (bindu) niechaj będzie ich połączeniem; to połączenie jest Najwyższym Niezniszczalnym.
Sylaba ‘e’ niechaj będzie Mądrością [boginią Saraswati], a sylaba ‘va’ Panem Szczęśliwym; punkt zaś znany jest jako Serce – w nim wszystkie rodzą się sylaby.]

Litera ‘e’ symbolizuje tutaj Matkę, czyli Śakti, a ‘va’ Ojca, czyli Śiwę, natomiast bindu symbolizuje ich połączenie, które jest najwyższą akszarą (paramākṣara = najwyższa sylaba, lub: najwyższy niezniszczalny = Brahman), pierwotnym źródłem wszystkich sylab.

Kānhapāda w jednym ze swych wierszy (Dohāḥ) powiada:

evaṁkāra viḍha vākhoḍha moḍiu
viviha vyāpakabāndhaṇatoḍin
[3]
kānha vilasaa āsava mātā
sahaja nalinīvana paisi nirvitā
[4]

A w komentarzu czytamy: ekāraś-candrā-bhāsaḥ, vaṁkāraḥ sūryaḥ, ubhayaṁ divā-rātri-jñānam. To znaczy, że ‘e’ jest Księżycem, czyli Nocą, a ‘vaṁ’ jest Słońcem, czyli Dniem, zatem ‘evaṁ’ oznacza Noc i Dzień, czyli Czas. W języku jogi księżyc oznacza zwykle Prakṛti, a słońce Puruszę (Puruṣa). Zatem interpretacja ta zgodna jest z przedstawioną wcześniej.

Choć jest to tajemnica, której prawdziwego znaczenia nie ujawnia się osobom spoza kręgu ezoterycznego, to buddyjskie teksty szkół Mahajany i Wadźrajany twierdzą zgodnie, iż istnieje zasadnicza, istotna różnica pomiędzy dwiema drogami (naya) Mahajany, czyli pomiędzy prajñāpāramitā-naya i mantra-naya. Powiada się, że prawdy tej pierwszej mądrości zostały objawione przez Nauczyciela z wysokości góry Gṛdhrakūṭa, natomiast tajemnice mantr zostały objaśnione z innego miejsca, znanego jako Śrī Dhānya. Jestem zdania, że są to nazwy pewnych ośrodków (pῑṭha) w ciele ludzkim i że nie powinno się ich mylić ze znanymi miejscami geograficznymi noszącymi te same nazwy, z którymi się je z pewnych specjalnych powodów zwykle identyfikuje.

Mūla Tantra” cytowana przez Naropę (Naropa) w jego komentarzu do tekstu pt. „Sekoddeśa” powiada:

akaśe tv ajaḍe svacche’navakāśa-prakāśini |
viśve vajrālaye layane
(?) dharma-dhātau manorame ||
tantrasya deśanā pūṁsāṁ punya-jñāna-prayojanam |
e-kāro gaganāloko dharma-dhātuḥ prakīrtitaḥ |
vaṁ-kāra sugata-vyūha kare samyag viṣṭitaḥ ||

[W sylabie ‘e’, [będącej] przestrzenią świadomości przeczystą, niezajmującą miejsca, a oświetlającą [wszystko], siedzibie światła, esencji prawości (dharma-dhātu) dającej radość duszy, rozpuszczona [umieszczona] jest sylaba ‘va’. Sylaba ‘e’ to niebo najwyższe, zwane też esencją prawości, a sylaba ‘va’ to zastępy Przebudzonych [Buddhów], z sylabą ‘e’ należycie zjednoczonych. Oto jest nauka Tantry, [objaśniająca] cel poznania dobra.]

Z tego wynika, że symbol ‘e’, wewnątrz którego umieszczona jest litera ‘vaṁ’, przedstawia czyste duchowe światło obecne w nieskończonej przestrzeni, rozumiane jako istota (esencja) dharmy (dharma-dhātu), natomiast wpisane w nią ‘vaṁ’ oznacza licznych Buddów, którzy urzeczywistnili swą tożsamość z ową istotą dharmy.

W innym miejscu tego samego tekstu twierdzi się, że ‘e’ jest to bhagā yoni, (trójkąt Śakti), dharmodaya (dharmadhātu objawione), lotos, siṁhāsana i ādhāra (podstawa), podczas gdy ‘va’ jest to Ᾱdi Buddha, czyli Vajra Sattva, siedzący na niej jako jej Ᾱdheya (Posiadacz):

e-rahasyākhya-dhātau vā bhage dharmodaye ‘mbuje
siṁhāsane sthito vajrī uktas tantrāntare mayā ||
vaṁ vajro vajra-sattvaś ca vajra-bhairava īśvaraḥ |
hevajraḥ kāla-cakraś ca ādi-buddhādi-nāmakaḥ ||

 

-II-

Hinduistyczne tantry również rozpoznają wysoce mistyczny charakter tego symbolu, a ich interpretacja jest mniej więcej podobnej natury. Tak samo jak w tekstach buddyjskich, litera ‘e’, mająca kształt trójkąta (śṛṅgāṭa), symbolizuje tutaj jantrę Śakti (bhanga, yoni), rozumianą jako Siedziba Ognia (vahni-geha):

tri-koṇam ekādaśamam vahni-geham ca yonikam |
śṛṅgāṭam caiva e-kāraṁ nāmabhiḥ parikīrtitam ||

Jest to tajemna sfera (gupta-maṇḍalam), ukryta w nieskończonej przestrzeni (viyatstha), określana zwykle jako „usta jogini” (yoginīvaktra)[5]. Trzy kąty tego trójkąta symbolizują trzy moce – Woli, Poznania i Działania, a w jego świętym obrębie spoczywa pogrzebana, podobnie jak vaṁkāra w tekstach buddyjskich, tajemnica tak zwanej ciñciṇī-krama:

tri-koṇam bhagam ity uktam viyat-stham gupta-maṇḍalam |
icchā-jñāna-kriyākoṇam tan madhye ciñcinī-kramam ||

Zauważmy, że litera ‘e’ (ए) już od najdawniejszych czasów, kiedy tylko pojawiło się pismo brāhmī w czasach Aśoki, miała kształt trójkąta. Z analizy fonogenetycznej wyglądałoby na to, że:

e = a (lub ā) + i

Litery ‘a’ i ‘ā’ symbolizują podstawową, czyli pierwotną pulsację Transcendentnej Świadomości-Mocy (‘a’) oraz tętniącą życiem niewysłowioną szczęśliwość (‘ā’), natomiast litera ‘i’ oznacza Moc Woli. Rezultatem ich połączenia jest przejawienie się trójkąta:

anuttarānanda-citīcchā-śaktau niyojite |
tri-koṇam iti yat prāhur visargānanda-sundaram ||

Trzeba jednak pamiętać też o tym, że transcendentna anuttara (a), składająca się z trzech śakti, tzn, raudrī, jyeṣṭhā i vāmā, ma także postać trójkąta; podobnie ma się rzecz ze szczęśliwością (ānanda = ā). To, co jest znane jako sześciokąt lub tantryczna ṣat-koṇa, jest wynikiem połączenia z jednej strony wyżej wspomnianych trójkątów ‘a’ lub ‘ā’, a z drugiej strony trójkąta ‘e’. Połączenie to symbolizuje litera ‘ai’ (ऐ). W tantrze jest to znane jako popularna ṣaḍara, będąca jedną z największych tajemnic Nauki.

Zatem mistyczne buddyjskie ‘evaṁ’ (एवं) i mistyczne tantryczne ‘ai’ (ऐ) są to praktycznie te same lub bardzo podobne symbole, uważane również za jednakowo święte.

[ ↑ ]


[1] W tłumaczeniu dosłownym buddha-ratna-karaṇḍakam znaczy „kosz klejnotów mądrości”. (Przyp. tłum.)

[2] Zwanego również dharma-karaṇḍaka. Jest to mahāmudra, w której śūnyatā i karuṇā są ze sobą połączone.

[3] Caryāpada, ed. M.M. Basu, Calcutta University, 1943, str. 32.

[4] Ibidem.

[5] vaktra = dosł. narząd mowy. (Przyp. tłum.)

Dodaj komentarz