Moksza-dharma-parwan 177

Mahābhārata

inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||

Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz

Rzecze Bharadwadźa:
Brahma stworzył najpierw pięć składników (dhātu),
nazywanych Wielkimi Istotami,
którymi wypełnione są te światy.
Ów [Brahma] o wielkim umyśle
stworzył też tysiące istot.
W jaki sposób zatem tylko tych pięć,
stworzonych wcześniej,
[posłużyło do budowy świata jako] Elementy? [1-2]

bharadvāja uvāca
ete te dhātavaḥ pañca
brahmā yān asṛjat purā
|
āvṛtā yair ime lokā
mahā-bhūtābhisaṃjñitaiḥ
||1||
yad āsṛjat sahasrāṇi
bhūtānāṃ sa mahāmatiḥ
|
pañcānām eva bhūtatvaṃ
kathaṃ samupapadyate
||2||

Rzecze Bhrygu:
Słowem „wielki” określa się to, co niezmierzone.
Dlatego owo określenie „wielkie istoty”
jest w stosunku do nich prawidłowe. [3]

bhṛgur uvāca
amitānāṃ mahāśabdo
yānti bhūtāni saṃbhavam
|
tatas teṣāṃ mahābhūta-
-śabdo ‘yam upapadyate
||3||

Ruch – to powietrze,
dźwięk – to przestrzeń,
ciepło – to ogień,
płyn – to woda,
twardość – to ziemia.
Ciała istot żyjących składają się z tych pięciu elementów. [4]

ceṣṭā vayūḥ kham ākāśam
ūṣmāgniḥ salilaṃ dravaḥ
|
pṛthivī cātra saṃghātaḥ
śarīraṃ pāñca-bhautikam
||4||

W ten sposób [wszystkie stworzenia] nieruchome i ruchome
połączone są z tymi pięcioma elementami.
Zaś słuch, węch, smak, dotyk i wzrok nazywa się zmysłami. [5]

ity etaiḥ pañcabhir bhūtair
yuktaṃ sthāvara-jaṅgamam
|
śrotraṃ ghrāṇaṃ rasaḥ sparśo
dṛṣṭiś cendriya-saṃjñitāḥ
||5||

Rzecze Bharadwadźa:
Jeśli wszystkie te stworzenia nieruchome i ruchome
złożone są z tych pięciu elementów,
to dlaczego w ciałach stworzeń nieruchomych
nie widzi się tej piątki składników? [6]

bharadvāja uvāca
pañcabhir yadi bhūtais tu
yuktāḥ sthāvara-jaṅgamāḥ
|
sthāvarāṇāṃ na dṛśyante
śarīre pañca dhātavaḥ
||6||

Przecież twarde z natury drzewa ani nie są ciepłe,
ani się nie poruszają,
nie posiadają więc w swoich ciałach pięciu składników. [7]

anūṣmaṇām aceṣṭānāṃ
ghanānāṃ caiva tattvataḥ
|
vṛkṣāṇāṃ nopalabhyante
śarīre pañca dhātavaḥ
||7||

Nie słyszą, nie widzą, nie znają zapachów,
ani też nie wiedzą, co to dotyk;
jakże więc mogą składać się z owych pięciu składników? [8]

na śṛṇvanti na paśyanti
na gandha-rasa-vedinaḥ
|
na ca sparśaṃ vijānanti
te kathaṃ pāñca-bhautikāḥ
||8||

Ponieważ rośliny nie są płynne,
ponieważ nie ma w nich ognia, ziemi ani wiatru,
i ponieważ nie mają wolnej przestrzeni wewnątrz,
nie są one [zbudowane] z elementów. [9]

adravatvād anagnitvād
abhaumatvād avāyutaḥ
|
ākāśasyāprameyatvād
vṛkṣāṇāṃ nāsti bhautikam
||9||

Rzecze Bhrygu:
Nawet twarde drzewa mają w sobie element przestrzeni,
nie ma co do tego wątpliwości.
Rośliny zawsze zakwitają
i zawsze pojawiają się na nich owoce. [10]

bhṛgur uvāca
ghanānām api vṛkṣāṇām
ākāśo ‘sti na saṃśayaḥ
|
teṣāṃ puṣpaphale vyaktir
nityaṃ samupalabhyate
||10||

Wskutek gorąca liście roślin więdną, a od zimna marzną owoce i kwiaty.
Widać więc, że mają rośliny zmysł dotyku. [11]

ūṣmato glānaparṇānāṃ
tvak phalaṃ puṣpam eva ca
|
mlāyate caiva śīte na
sparśas tenātra vidyate
||11||

Na dźwięk wiatru, ognia i pioruna spadają kwiaty i owoce.
Dźwięk słyszy się uchem, zatem mają zmysł słuchu rośliny. [12]

vāyv-agny-aśaniniṣpeṣaiḥ
phala-puṣpaṃ viśīryate
|
śrotreṇa gṛhyate śabdas
tasmāc chṛṇvanti pādapāḥ
||12||

Pnącza oplatają drzewo podchodząc do niego z różnych stron.
Gdyby nic nie widziały, nie znalazłyby drogi do drzewa.
Zatem mają zmysł wzroku rośliny. [13]

vallī veṣṭayate vṛkṣaṃ
sarvataś caiva gacchati
|
na hy adṛṣṭeś ca mārgo ‘sti
tasmāt paśyanti pādapāḥ
||13||

Dzięki przyjemnym i nieprzyjemnym woniom,
pochodzącym z różnych kadzideł,
rośliny odzyskują żywotność i zakwitają.
Zatem mają zmysł powonienia rośliny. [14]

puṇyāpuṇyais tathā gandhair
dhūpaiś ca vividhair api
|
arogāḥ puṣpitāḥ santi
tasmāj jighranti pādapāḥ
||14||

Gdy drzewo choruje, daje mu się lekarstwo,
które ono wypija swymi korzeniami wraz z wodą.
Z faktu wyzdrowienia drzewa wnioskuje się,
że posiada ono zmysł smaku. [15]

pādaiḥ salilapānaṃ ca
vyādhīnām api darśanam
|
vyādhi-pratikriyatvāc ca
vidyate rasanaṃ drume
||15||

Tak jak pije się wodę przez słomkę,
tak samo roślina, połączona z powietrzem,
pobiera wodę [korzeniem,
który jest jej] nogą. [16]

vaktreṇotpalanālena
yathordhvaṃ jalam ādadet
|
tathā pavana-saṃyuktaḥ
pādaiḥ pibati pādapaḥ
||16||

Ponieważ rośliny odróżniają to, co przyjemne i przykre,
a przycięte odrastają,
widać, że są one żywymi istotami.
Nie widać też, aby były pozbawione świadomości. [17]

grahaṇāt sukha-duḥkhasya
chinnasya ca virohaṇāt
|
jīvaṃ paśyāmi vṛkṣāṇām
acaitanyaṃ na vidyate
||17||

Wodę pobraną [przez korzeń]
trawią potem ogień i powietrze.
W wyniku tej przemiany pożywienia
następuje wzrost rośliny. [18]

tena taj jalam ādattaṃ
jarayaty agnimārutau
|
āhārapariṇāmāc ca
sneho vṛddhiś ca jāyate
||18||

W ciałach wszystkich stworzeń ruchomych
występuje pięć składników.
Owe [składniki], które [umożliwiają] poruszanie się ciała,
powstają w [określonej] kolejności. [19]

jaṅgamānāṃ ca sarveṣāṃ
śarīre pañca dhātavaḥ
|
pratyekaśaḥ prabhidyante
yaiḥ śarīraṃ viceṣṭate
||19||

Skóra, mięśnie, kości, szpik i żyły jako piąte –
te oto znajdujące się w ciele tkanki
zbudowane są z elementu ziemi. [20]

tvak ca māṃsaṃ tathāsthīni
majjā snāyu ca pañcamam
|
ity etad iha saṃkhyātaṃ
śarīre pṛthivīmayam
||20||

Istoty posiadające ciała [mają] pięć [odmian elementu] ognia:
energię witalną, blask oczu, gniew,
ciepłotę ciała i ogień trawiący [pokarmy]. [21]

tejo ‘gniś ca tathā krodhaś
cakṣur ūṣmā tathaiva ca
|
agnir jarayate cāpi
pañcāgneyāḥ śarīriṇaḥ
||21||

U istot żywych uszy, nozdrza, usta, serce i trzewia
to pięć części ciała,
[zbudowanych z elementu] przestrzeni. [22]

śrotraṃ ghrāṇam athāsyaṃ ca
hṛdayaṃ koṣṭham eva ca
|
ākāśāt prāṇinām ete
śarīre pañca dhātavaḥ
||22||

Flegma, żółć, pot, tłuszcz i krew
to pięcioraka woda,
która zawsze znajduje się w ciałach istot żywych. [23]

śleṣmā pittam atha svedo
vasā śoṇitam eva ca
|
ity āpaḥ pañcadhā dehe
bhavanti prāṇināṃ sadā
||23||
Dzięki pranie istoty żywe mogą się poruszać;
dzięki wjanie są zdolne do wysiłku;
apana biegnie z góry w dół [ułatwiając wydalanie];
samana zaś przebywa w sercu.
Udana pełni różne funkcje –
umożliwia mowę, chrapanie, kichanie i powstanie czkawki.
Tych oto pięć wiatrów [będących pięcioma odmianami elementu powietrza],
ożywia posiadacza ciała. [24-25]
prāṇāt praṇīyate prāṇī
vyānād vyāyacchate tathā
|
gacchaty apāno ‘vāk caiva
samāno hṛdy avasthitaḥ
||24||
udānād ucchvasiti ca
pratibhedāc ca bhāṣate
|
ity ete vāyavaḥ pañca
ceṣṭayantīha dehinam
||25||

Zapachy, [pochodzące z elementu] ziemi
i smaki, pochodzące z wody,
poznaje ten, kto posiada ciało.
Oczyma widzi [barwy, znajdujące się w elemencie] ognia,
dotyk zna poprzez [element] powietrza,
a dźwięk słyszy w przestrzeni. [26]

bhūmer gandha-guṇān vetti
rasaṃ cādbhyaḥ śarīravān
|
jyotiḥ paśyati cakṣurbhyāṃ
sparśaṃ vetti ca vāyunā
||26||
Zapach, dotyk, smak, barwę, i dźwięk
nazywa się tutaj cechami [elementów].
Dźwięk, dotyk, barwa, smak i zapach
są to cechy ziemi{1}.  [26a]
gandhaḥ sparśo raso rūpaṃ
śabdaś cātra guṇāḥ smṛtāḥ
|
śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca
raso gandhaś ca bhūguṇaḥ
||26a||

Wyliczę teraz szczegółowo [rodzaje] zapachów.
Mamy więc zapachy przyjemne, przykre, słodkie, ostre,
rozchodzące się, przylegające, suche i miękkie.
Tak oto powinno się rozróżniać dziewięć zapachów ziemi. [27-28]

tasya gandhasya vakṣyāmi
vistarābhihitān guṇān
|
iṣṭaś cāniṣṭa-gandhaś ca
madhuraḥ kaṭur eva ca
||27||
nirhārī saṃhataḥ snigdho
rūkṣo viśada eva ca
|
evaṃ navavidho jñeyaḥ
pārthivo gandha-vistaraḥ
||28||

Dźwięk, dotyk, barwę i smak uważa się za cechy wody.
Powiem ci teraz o smaku, a ty słuchaj uważnie. [29]

śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca
rasaś cāpāṃ guṇāḥ smṛtāḥ
|
rasa-jñānaṃ tu vakṣyāmi
tan me nigadataḥ śṛṇu
||29||

Mędrcy wymieniają takie oto smaki:
słodki, słony, gorzki, ostry, kwaśny i cierpki.
Ten sześcioraki smak uważa się za przeniknięty wodą. [30]

raso bahuvidhaḥ proktaḥ
sūribhiḥ prathitātmabhiḥ
|
madhuro lavaṇas tiktaḥ
kaṣāyo ‘mlaḥ kaṭus tathā
|
eṣa ṣaḍ-vidha-vistāro raso
vārimayaḥ smṛtaḥ
||30||

Dźwięk, dotyk i barwokształty
to trzy cechy [elementu] ognia.
Wzrok widzi barwokształty,
a mają one wiele rodzajów. [31]

śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca
triguṇaṃ jyotir ucyate
|
jyotiḥ paśyati rūpāṇi
rūpaṃ ca bahudhā smṛtam
||31||

Krótki, długi, duży, mały, kwadratowy i okrągły,
a dalej biały, czarny, czerwony, niebieski, żółty i pomarańczowy.
Tych dwanaście uważa się za cechy ognia. [32]

hrasvo dīrghas tathā sthūlaś
caturasro ‘ṇu vṛttavān
|
śuklaḥ kṛṣṇas tathā rakto
nīlaḥ pīto ‘ruṇas tathā
|
evaṃ dvādaśavistāro
jyotīrūpaguṇaḥ smṛtaḥ
||32||

Dźwięk wraz z dotykiem powinno się poznać
jako dwie cechy powietrza/wiatru.
Cechą charakterystyczną powietrza jest dotyk,
a dotyk ma wiele rodzajów. [33]

śabda-sparśau tu vijñeyau
dviguṇo vāyur ucyate
|
vāyavyas tu guṇaḥ sparśaḥ
sparśaś ca bahudhā smṛtaḥ
||33||

Twardy, gładki, śliski, delikatny, chropowaty, gorący,
zimny, przyjemny, przykry, kleisty, miękki i równy (nie chropowaty).
Tak nazywa się dwanaście rodzajów dotyku,
[będącego cechą charakterystyczną] powietrza. [34]

kaṭhinaś cikkaṇaḥ ślakṣṇaḥ
picchalo mṛdu-dāruṇaḥ
|
uṣṇaḥ śītaḥ sukho duḥkhaḥ
snigdho viśada eva ca
|
evaṃ dvādaśavistāro
vāyavyo guṇa ucyate
||34||

Uważa się, że jedyną cechą przestrzeni jest dźwięk.
A teraz powiem ci o różnych rodzajach dźwięku. [35]

tatraika-guṇam ākāśaṃ
śabda ity eva tat smṛtam
|
tasya śabdasya vakṣyāmi
vistaraṃ vividhātmakam
||35||

Zrodzony z szóstki{2}, byczy, raniący,
środkowy, piąty, zwinny i zanurzony –
oto siedem rodzajów dźwięku. [36]

ṣaḍja ṛṣabhagāndhārau
madhyamaḥ pañcamas tathā
|
dhaivataś cāpi vijñeyas
tathā cāpi niṣādakaḥ
||36||

Tych siedem rodzajów dźwięku przynależy przestrzeni,
a wszystkie one występują w trzech tonach,
[z których najniższym/pierwszym jest dźwięk] bębna. [37]

eṣa saptavidhaḥ prokto
guṇa ākāśalakṣaṇaḥ
|
traisvaryeṇa tu sarvatra
sthito ‘pi paṭahādiṣu
||37||

Każdy słyszalny dźwięk,
pochodzący z bębna, kotłów, konchy,
od pioruna czy jadącego powozu,
a także dźwięki wydawane przez [rozmaite ] żywe istoty
i przyrodę nieożywioną,
zalicza się do wymienionych wyżej siedmiu rodzajów.
Wszystkie owe dźwięki powstają w przestrzeni. [37ab]

mṛdaṅgabherīśaṅkhānāṃ
stanayitno rathasya ca
|
yaḥ kaś cic chrūyate śabdaḥ
prāṇino ‘prāṇino ‘pi vā
||37a||
eteṣām eva sarveṣāṃ
viṣaye saṃprakīrtitaḥ
|
evaṃ bahuvidhākāraḥ
śabda ākāśa-saṃbhavaḥ
||37b||

Powiada się, że dźwięki rodzą się w przestrzeni
[wskutek] dotknięcia (uderzenia), [które] jest cechą powietrza.
Dźwięk jest słyszalny, gdy nastąpi uderzenie,
a nie słychać go, gdy uderzenie zostaje powstrzymane. [38]

ākāśajaṃ śabdam āhur
ebhir vāyuguṇaiḥ saha
|
avyāhataiś cetayate
na vetti viṣamāgataiḥ
||38||

Dzięki temu, że stale przybywa [nowych] elementów,
[możliwy jest] wzrost i rozwój [ciała].
Woda, ogień i powietrze stale żyją w ciałach [różnych] istot.
One są podstawą ciała.
Połączywszy się z pięcioma żywotnymi tchnieniami,
pozostają w ciele. [39]

āpyāyante ca te nityaṃ
dhātavas tais tu dhātubhiḥ
|
āpo ‘gnir mārutaś caiva
nityaṃ jāgrati dehiṣu
||39||

Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Księgi Ciszy rozdział sto siedemdziesiąty siódmy, w którym jest mowa o świadomości roślin.


{1} Cechą charakterystyczną żywiołu (elementu) ziemi jest zapach, jednak jako najniższy z żywiołów, ziemia podlega wszystkim pozostałym, które są w niej w jakiś sposób obecne, stąd ziemia przejawia cechy wszystkich żywiołów. Podobnie kolejne w hierarchii żywioły będą przejawiały swoje cechy charakterystyczne plus cechy żywiołów wyższych. Najwyższy z żywiołów, przestrzeń, ma zatem już tylko swoją cechę charakterystyczną, którą jest dźwięk. (Przyp. tłum.)
{2} Dźwięk zrodzony z szóstki nazywa się tak, ponieważ powstaje przy współudziale sześciu części ciała: języka, zębów, podniebienia, nosa, gardła i piersi.

Dodaj komentarz