Mahābhārata
inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||
Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Andrzej Babkiewicz
Rzecze Manu: Z tego Niezniszczalnego wytrysnęła najpierw przestrzeń; z niej – wiatr [powietrze]; z powietrza – ogień; z ognia – woda; a z wody – płodna ziemia; zaś z ziemi – wszystko, co na niej żyje: rośliny, zwierzęta i ludzie. [1] |
manur uvāca akṣarāt khaṃ tato vāyur vāyor jyotis tato jalam | jalāt prasūtā jagatī jagatyāṃ jāyate jagat ||1|| |
Te [wszystkie stworzenia] swymi ciałami[1] wchodzą [potem z powrotem] w wodę, z wody – w ogień, wiatr i przestrzeń. Ale zaprawdę nie powracają już z przestrzeni ci, którzy osiągają cel najwyższy, [wyzwolenie]. [2] |
ime śarīrair jalam eva gatvā; jalāc ca tejaḥ pavano ‚ntarikṣam | khād vai nivartanti nabhāvinas te; ye bhāvinas te param āpnuvanti ||2|| |
Natura Tego Najwyższego nie jest ani zimna, ani gorąca, ani delikatna, ani szorstka, ani kwaśna, ani ostra, ani słodka, ani gorzka. Nie jest jak dźwięk, nie jest jak zapach, ani nie jest podobna do [żadnego] kształtu. [3] |
noṣṇaṃ na śītaṃ mṛdu nāpi tīkṣṇaṃ; nāmlaṃ kaṣāyaṃ madhuraṃ na tiktam | na śabdavan nāpi ca gandhavat tan; na rūpavat tat paramasvabhāvam ||3|| |
Skóra poznaje dotyk, język – smaki, nos – zapachy, ucho – dźwięki, oko – kształty [barwy]. A tego, co jest ponad tymi zmysłami, nie pojmują ludzie, którzy nie dostrzegają [swego] wewnętrznego „ja” [4] |
sparśaṃ tanur veda rasaṃ tu jihvā; ghrāṇaṃ ca gandhāñ śravaṇe ca śabdān | rūpāṇi cakṣur na ca tatparaṃ yad; gṛhṇanty anadhyātmavido manuṣyāḥ ||4|| |
[Człowiek] ogląda swą wyższą, prawdziwą naturę [dopiero], kiedy odciągnie zmysł smaku od smaków, zmysł węchu od zapachów, zmysł słuchu od dźwięków, zmysł dotyku od dotknięć, a zmysł wzroku od licznych kształtów. [5] |
nivartayitvā rasanaṃ rasebhyo; ghrāṇaṃ ca gandhāc chravaṇe ca śabdāt | sparśāt tanuṃ rūpaguṇāt tu cakṣus; tataḥ paraṃ paśyati svaṃ svabhāvam ||5|| |
Tę przyczynę, która [stwarza] działającego, działanie, narzędzia działania, a także czas i miejsce działania, nazywają [mędrcy] własnym celem [człowieka]. [2] [6] |
yato gṛhītvā hi karoti yac ca; yasmiṃś ca tām ārabhate pravṛttim | yasmiṃś ca yad yena ca yaś ca kartā; tatkāraṇaṃ taṃ samupāyam āhuḥ ||6|| |
Ów Najwyższy, który [wszystko] stwarza i wszystko przenika, o którym mówią Wedy, że trwać będzie w świecie, który jest przyczyną wszystkiego, który raduje się Najwyższą Rzeczywistością – On jest Stwórcą. Stworzeniem zaś jest wszystko, co od niego różne. [7] |
yac cābhibhūḥ sādhakaṃ vyāpakaṃ ca; yan mantravac chaṃsyate caiva loke | yaḥ sarvahetuḥ paramārthakārī; tat kāraṇaṃ kāryam ato yad anyat ||7|| |
Tak, jak dobrzy ludzie, działając, osiągają to, co przyjemne i nieprzyjemne, tak też nie ma sprzeczności w fakcie, iż w ciałach czystych i nieczystych, zrodzonych z własnych czynów, przebywa to [najwyższe] poznanie [świadomość]. [8] |
yathā ca kaś cit sukṛtair manuṣyaḥ; śubhāśubhaṃ prāpnute ‚thāvirodhāt | evaṃ śarīreṣu śubhāśubheṣu; svakarmajair jñānam idaṃ nibaddham ||8|| |
Jak zapalona, jasno świecąca lampa, gdy się ją niesie przed sobą, widocznymi czyni inne przedmioty, tak też tutaj, [na tym świecie], zmysły, [które są niczym zawieszone] na drzewie [ciała] lampy, rozświetlone poznaniem [świadomością], znajdują swoje [właściwe] przedmioty. [9] |
yathā pradīpaḥ purataḥ pradīptaḥ; prakāśam anyasya karoti dīpyan | tatheha pañcendriyadīpavṛkṣā; jñānapradīptāḥ paravanta eva ||9|| |
Jak liczni ministrowie króla, zebrawszy się radzą i jeden ogłaszają [wspólny] werdykt, tak też w ciele znajduje się pięć zmysłów, lecz wszystkie one posłuszne są jednej, wyższej od nich świadomości. [10] |
yathā hi rājño bahavo hy amātyāḥ; pṛthak pramānaṃ pravadanti yuktāḥ | tadvac charīreṣu bhavanti pañca; jñānaikadeśaḥ paramaḥ sa tebhyaḥ ||10|| |
Jak płomienie ognia, podmuchy wiatru, promienie słońca i wody w rzekach znikają, a potem powracają, tak samo znikają i powracają ciała tych, którzy ciała posiadają. [11] |
yathārciṣo ‚gneḥ pavanasya vegā; marīcayo ‚rkasya nadīṣu cāpaḥ | gacchanti cāyānti ca tanyamānās; tadvac charīrāṇi śarīriṇāṃ tu ||11|| |
Tak, jak w kawałku drewna nie da się zobaczyć ani dymu, ani ognia, choćby się to drewno na drobne cząstki pocięło, tak też nie da się zobaczyć tego właściciela ciała, od ciała różnego, choćby się otworzyło toporem brzuch, ręce i nogi. [12] |
yathā ca kaś cit paraśuṃ gṛhītvā; dhūmaṃ na paśyej jvalanaṃ ca kāṣṭhe | tadvac charīrodarapāṇipādaṃ; chittvā na paśyanti tato yad anyat ||12|| |
Jednak te same kawałki drewna wskutek pocierania przecież się zapalają; można wtedy zobaczyć i dym i ogień. Podobnie, kiedy poprzez praktykę Jogi człowiek rozwinie swą intuicję i powściągnie zmysły, wtedy, przebudzony, widzi swą własną wyższą naturę (svabhāva). [13] |
tāny eva kāṣṭhāni yathā vimathya; dhūmaṃ ca paśyej jvalanaṃ ca yogāt | tadvat subuddhiḥ samam indriyatvād; budhaḥ paraṃ paśyati svaṃ svabhāvam ||13|| |
Tak, jak we śnie widzi człowiek swoje ciało leżące na ziemi jako różne od samego siebie, tak też i po śmierci, mając czynne zmysły, umysł i buddhi [intuicję], widzi swoje ciało i odchodzi od niego inną przybierając postać. [14] |
yathātmano ‚ṅgaṃ patitaṃ pṛthivyāṃ; svapnāntare paśyati cātmano ‚nyat | śrotrādiyuktaḥ sumanāḥ subuddhir; liṅgāt tathā gacchati liṅgam anyat ||14|| |
Ten najwyższy posiadacz ciała nie rodzi się, nie wzrasta, nie starzeje się ani nie umiera. Ale zgodnie z prawem ponownych narodzin odchodzi od tego [umarłego] ciała i przybiera inne. [15] |
utpattivṛddhikṣayasaṃnipātair; na yujyate ‚sau paramaḥ śarīrī | anena liṅgena tu liṅgam anyad; gacchaty adṛṣṭaḥ pratisaṃdhiyogāt ||15|| |
Atmana [duszy] nie zobaczy się okiem, ani nie można go dotknąć. Atman nie działa przy pomocy zmysłów. Zmysły nie „widzą” jego, lecz on widzi je wszystkie. [16] |
na cakṣuṣā paśyati rūpam ātmano; na cāpi saṃsparśam upaiti kiṃ cit | na cāpi taiḥ sādhayate ‚tha kāryaṃ; te taṃ na paśyanti sa paśyate tān ||16|| |
Jak przedmiot umieszczony w płomieniu palącej się lampy przybiera kolor ognia, a innych kolorów nie przybiera, tak też dusza przybiera kształt ciała. [17] |
yathā pradīpe jvalato ‚nalasya; saṃtāpajaṃ rūpam upaiti kiṃ cit | na cāntaraṃ rūpaguṇaṃ bibharti; tathaiva tad dṛśyate rūpam asya ||17|| |
Tak tedy człowiek, porzuciwszy [jedno] ciało, niewidzialny, wchodzi w inne ciało. Zaprawdę, zwróciwszy swe ciało pięciu elementom, przybiera potem ciało z tych samych elementów utworzone. [18] |
yathā manuṣyaḥ parimucya kāyam; adṛśyam anyad viśate śarīram | visṛjya bhūteṣu mahatsu dehaṃ; tadāśrayaṃ caiva bibharti rūpam ||18|| |
[Po śmierci] przestrzeń, powietrze, ogień, woda i ziemia, zawarte w ciele [posiadacza ciała], łączą się ze swoimi odpowiednikami powszechnymi [kosmicznymi]. Podobnie słuch i pozostałe zmysły, pełniące rozmaite funkcje, łączą się ze swoimi kosmicznymi odpowiednikami. [19] |
khaṃ vāyum agniṃ salilaṃ tathorvīṃ; samantato ‚bhyāviśate śarīrī | nānāśrayāḥ karmasu vartamānāḥ; śrotrādayaḥ pañca guṇāñ śrayante ||19|| |
[Zmysł] słuchu [chwyta] dźwięk, będący cechą elementu przestrzeni; zmysł węchu – zapach, będący cechą elementu ziemi; zmysł wzroku – kształt, będący wytworem elementu ognia. Powiada się też, że ogień i smak spoczywają w wodzie, a dotyk ma naturę powietrza. [20] |
śrotraṃ khato ghrāṇam atho pṛthivyās; tejomayaṃ rūpam atho vipākaḥ | jalāśrayaḥ sveda ukto rasaś ca; vāyvātmakaḥ sparśakṛto guṇaś ca ||20|| |
W elementach wielkich [grubych] mieszka piątka cech takich jak dźwięk etc., będących przedmiotami ujmowania pięciu zmysłów. Wszystkie one, wyżej wymienione, podległe są umysłowi; umysł podległy jest buddhi, a buddhi – własnej naturze [Jaźni]. [21] |
mahatsu bhūteṣu vasanti pañca; pañcendriyārthāś ca tathendriyeṣu | sarvāṇi caitāni manonugāni; buddhiṃ mano ‚nveti manaḥ svabhāvam ||21|| |
I powracają do człowieka będącego w nowym ciele wszystkie jego dobre i złe czyny, uczynione w poprzednich wcieleniach, a wszystkie one podążają za umysłem, niczym ryby płynące z prądem rzeki. [22] |
śubhāśubhaṃ karma kṛtaṃ yad asya; tad eva pratyādadate svadehe | mano ‚nuvartanti parāvarāṇi; jalaukasaḥ srota ivānukūlam ||22|| |
Tak, jak przedmioty ruchome [drżące, wibrujące] mogą stać się widzialne dla oka; jak to, co maleńkie osiągnąć może duże rozmiary, gdy się je ogląda przez szkła powiększające; jak jest możliwe ujrzenie swej twarzy w zwierciadle, tak też to Najwyższe może zostać poznane okiem intuicji. [23] |
calaṃ yathā dṛṣṭipathaṃ paraiti; sūkṣmaṃ mahad rūpam ivābhipāti | svarūpam ālocayate ca rūpaṃ; paraṃ tathā buddhipathaṃ paraiti ||23|| |
Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział sto dziewięćdziesiąty piąty,
w którym jest mowa o działaniu zmysłów.
[1] Komentarz Nilakanthy: bhasmῑ bhūta śarῑraiḥ = ciałami będącymi popiołem.
[2] Jest tu dużo niejasności, możliwe rozmaite wersje: samupāyamāhur, samavāyamāhur, samudāyamāhur, samupeyamāhur, svamupāyamāhur, svamupeyamāhur. Wybrałem to ostatnie.