Moksza-dharma-parwan 168

Mahābhārata

inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||

Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz

Rzecze Judhiszthira:
Powiedziałeś już o dharmie zalecanej królom,
a teraz, Panie, racz opowiedzieć o dharmie,
zalecanej ludziom w różnych okresach życia. [1]

yudhiṣṭhira uvāca
dharmāḥ pitāmahenoktā
rājadharmāśritāḥ śubhāḥ |
dharmam āśramiṇāṃ śreṣṭhaṃ
vaktum arhasi pārthiva ||1||

Rzecze Bhiszma:
Wszędzie zaleca się prowadzący do nieba tapas,
którego owocem jest prawda.
Żadna praktyka religijna nie pozostaje bezowocna,
gdy spełnia się tę dharmę, która wrót ma wiele. [2]
 bhīṣma uvāca
sarvatra vihito dharmaḥ
svargyaḥ satyaphalaṃ tapaḥ |
bahudvārasya dharmasya
nehāsti viphalā kriyā ||2||
Do jakiej cnoty dąży się zdecydowanie, tę tylko się osiąga,
o najlepszy z Bharatów, a nie żadną inną. [3]
yasmin yasmiṃs tu vinaye
yo yo yāti viniścayam |
sa tam evābhijānāti
nānyaṃ bharatasattama ||3||

A kiedy człowiek traktuje bieg świata jako bezwartościowy,
wtedy w następnym swym wcieleniu rodzi się tutaj
jako pozbawiony pragnień (virāgaḥ).
Nie ma co do tego żadnych wątpliwości. [4]

yathā yathā ca paryeti
lokatantram asāravat |
tathā tathā virāgo ‘tra
jāyate nātra saṃśayaḥ ||4||
O, Judhiszthiro! W tak zbudowanym świecie,
przynoszącym liczne niedogodności,
człowiek rozumny powinien dążyć
do osiągnięcia wyzwolenia duszy. [5]
evaṃ vyavasite loke
bahudoṣe yudhiṣṭhira |
ātmamokṣanimittaṃ vai
yateta matimān naraḥ ||5||
Rzecze Judhiszthira:
Powiedz mi, Panie, w jaki oręż uzbroić swoją psychikę,
jak ukoić smutek, gdy zdarzy się, że majątek popadnie w ruinę,
a najbliżsi – żona, syn lub ojciec – umierają? [6]
yudhiṣṭhira uvāca
naṣṭe dhane vā dāre vā
putre pitari vā mṛte |
yayā buddhyā nudec chokaṃ
tan me brūhi pitāmaha ||6||
Rzecze Bhiszma:
Gdy majątek w ruinie, a najbliżsi umierają –
ach, to cierpienie, to rozpacz!
Kto tak czuje, ten powinien dążyć
do usunięcia owej rozpaczy. [7]
bhīṣma uvāca
naṣṭe dhane vā dāre vā
putre pitari vā mṛte |
aho duḥkham iti dhyāyañ
śokasyāpacitiṃ caret ||7||

W tym miejscu niech cię pouczy opowieść,
którą pewien bramin starał się niegdyś
pocieszyć króla Senadźita. [8]

atrāpy udāharantīmam
itihāsaṃ purātanam |
yathā senajitaṃ vipraḥ
kaś cid ity abravīd vacaḥ ||8||

Ujrzawszy smutne oblicze króla,
rozpaczającego nad zmarłym synem,
bramin w te odezwał się słowa: [9]

putraśokābhisaṃtaptaṃ
rājānaṃ śokavihvalam |
viṣaṇṇavadanaṃ dṛṣṭvā
vipro vacanam abravīt ||9||

Czy to możliwe, abyś ty, królu,
lamentował, oszalały z rozpaczy?
Czymże się smucisz?
Jeśli ty będziesz rozpaczał,
inni też pójdą w twe ślady. [10]

kiṃ nu khalv asi mūḍhas
tvaṃ śocyaḥ kim anuśocasi |
yadā tvām api śocantaḥ
śocyā yāsyanti tāṃ gatim ||10||

Ty, ja, a także ci, którzy teraz ciebie, królu, otaczają –
my wszyscy kiedyś umrzemy i odejdziemy tam,
skąd przyszliśmy. [11]

tvaṃ caivāhaṃ ca ye cānye
tvāṃ rājan paryupāsate |
sarve tatra gamiṣyāmo
yata evāgatā vayam ||11||

Rzecze Senadzit:
Powiedz mi, panie, bogaty w ascezę:
co sprawiło, iż ty sam nie ulegasz przygnębieniu?
Czy sprawiła to twoja myśl,
czy cierpliwe znoszenie niewygód,
czy twoje poznanie, czy też skupienie,
czy może przeczytane księgi? [12]

senajid uvāca
kā buddhiḥ kiṃ tapo vipra
kaḥ samādhis tapodhana |
kiṃ jñānaṃ kiṃ śrutaṃ vā
te yat prāpya na viṣīdasi ||12||

Rzecze bramin:
Tego atmana mi żal, który mieszka w sercu
i na zmianę cieszy się lub smuci,
gdy doznaje przyjemności lub cierpi.
Gdy wszędzie widzę istoty, nękane cierpieniem,
nie jest moją nawet ta dusza.
Ale moją jest cała Ziemia. [13]

brāhmaṇa uvāca
paśya bhūtāni duḥkhena
vyatiṣaktāni sarvaśaḥ |
ātmāpi cāyaṃ na mama
sarvā vā pṛthivī mama ||13||

A jak moją – tak i innych.
To pojąwszy, nie moją jest udręka.
Dzięki takiej myśli
nie cieszę się i nie smucę. [14]

yathā mama tathānyeṣām
iti buddhyā na me vyathā |
etāṃ buddhim ahaṃ prāpya
na prahṛṣye na ca vyathe ||14||

Tak jak w wielkim oceanie
spotykają się dwa kawałki drewna,
a spotkawszy się, oddalają się od siebie,
tak samo spotykają się ludzie. [15]

yathā kāṣṭhaṃ ca kāṣṭhaṃ ca
sameyātāṃ mahodadhau |
sametya ca vyapeyātāṃ
tadvad bhūtasamāgamaḥ ||15||

Podobnie jest z dziećmi,
wnukami, krewnymi i przyjaciółmi.
Nie należy do nich lgnąć, gdyż pewne jest,
iż czeka nas trwałe z nimi rozłączenie. [16]

evaṃ putrāś ca pautrāś ca
jñātayo bāndhavās tathā |
teṣu sneho na kartavyo
viprayogo hi tair dhruvam ||16||

Wszyscy przybywamy z nieznanego
i znów w nieznane odchodzimy.
Tamten ciebie nie zna, ani ty jego; któż jest rzeczywisty?
I nad kim właściwie rozpaczasz? [17]

adarśanād āpatitaḥ
punaś cādarśanaṃ gataḥ |
na tvāsau veda na tvaṃ taṃ
kaḥ san kam anuśocasi ||17||

Szczęście i nieszczęście ludzi obracają się jak koło.
Udręka żądzy jest źródłem cierpienia,
gdy zaś mija cierpienie,
wtedy nastaje szczęście.
Z przyjemności rodzi się przykrość i tak znów, i znów…
Po przyjemności natychmiast przychodzi przykrość,
po przykrości – znów przyjemność… [18]

tṛṣṇārtiprabhavaṃ duḥkhaṃ
duḥkhārtiprabhavaṃ sukham |
sukhāt saṃjāyate duḥkham
evam etat punaḥ punaḥ |
sukhasyānantaraṃ duḥkhaṃ
duḥkhasyānantaraṃ sukham ||18||

Z przyjemności popadasz w przykrość,
a potem znów osiągasz przyjemność.
Nie na zawsze popada się w przykrości
i nie na zawsze osiąga się przyjemności. [19]

sukhāt tvaṃ duḥkham āpannaḥ
punar āpatsyase sukham |
na nityaṃ labhate duḥkhaṃ
na nityaṃ labhate sukham ||19||

Mieć przyjaciół to za mało, by osiągnąć szczęście;
gdy masz wrogów, to nie znaczy, żeś jest nieszczęśliwym.
Można mądrym być, lecz biednym, a bogatym być
nie znaczy wcale być szczęśliwym. [20]

nālaṃ sukhāya suhṛdo
nālaṃ duḥkhāya śatravaḥ |
na ca prajñālam arthānāṃ
na sukhānām alaṃ dhanam ||20||

Mądrość nie pomaga w osiąganiu bogactwa,
a głupota nie przeszkadza jego zdobywaniu.
Nikt inny, tylko mędrzec
zna wszystkie ludzkie sprawy
i ich ukryte przyczyny. [21]

na buddhir dhanalābhāya
na jāḍyam asamṛddhaye |
lokaparyāyavṛttāntaṃ
prājño jānāti netaraḥ ||21||

Szczęście należy do tego szczęśliwca,
który ma w nim udział –
mądry czy głupi, bohater czy tchórz,
analfabeta czy uczony, słaby czy silny. [22]

buddhimantaṃ ca mūḍhaṃ ca
śūraṃ bhīruṃ jaḍaṃ kavim |
durbalaṃ balavantaṃ ca
bhāginaṃ bhajate sukham ||22||

Nie da się zaprzeczyć, że korzyść z krowy ma ten,
kto pije jej mleko –
czy będzie to cielę czy pasterz,
właściciel czy złodziej. [23]

dhenur vatsasya gopasya
svāminas taskarasya ca |
payaḥ pibati yas tasyā
dhenus tasyeti niścayaḥ ||23||
Szczęśliwie żyją w świecie tylko głupcy i ci,
którzy osiągnęli najwyższą mądrość.
Wszyscy pozostali cierpią. [24]
ye ca mūḍhatamā loke ye
ca buddheḥ paraṃ gatāḥ |
te narāḥ sukham edhante
kliśyaty antarito janaḥ ||24||

Mędrcy nazywają szczęściem osiągnięcie krańca
i cieszą ich ludzie szczęśliwi,
nie zaś ci, którzy cierpią
pomiędzy dwoma krańcami. [25]

antyeṣu remire dhīrā na
te madhyeṣu remire |
antyaprāptiṃ sukhām āhur
duḥkham antaram antayoḥ ||25||
Tymi zaś, którzy osiągnęli szczęście mądrości
i przekroczyli dwójnię przeciwieństw
nie zachwieje nigdy ani bogactwo ni bieda,
ani pomyślny czy zły los. [26]
ye tu buddhisukhaṃ prāptā
dvaṃdvātītā vimatsarāḥ |
ān naivārthā na cānarthā
vyathayanti kadā cana ||26||

Ci zaś, którzy nie doszli jeszcze do mądrości,
ale już przekroczyli głupotę,
skłonni są nadmiernie się cieszyć
lub popadać w rozpacz. [27]

atha ye buddhim aprāptā
vyatikrāntāś ca mūḍhatām |
te ‘tivelaṃ prahṛṣyanti
saṃtāpam upayānti ca ||27||
Niczym zastępy bogów w niebiosach,
wiecznie z siebie zadowoleni głupcy,
spętani wielką pychą
– ci są bezrozumni. [28]
nityapramuditā mūḍhā
divi devagaṇā iva |
avalepena mahatā
paridṛbdhā vicetasaḥ ||28||

Przyjemność przychodzi wraz z ustaniem cierpienia;
a brak energii i bezczynność to cierpienie.
Przyjemność wzrasta wraz ze wzrostem biegłości i umiejętności.
Pomyślność i szczęście, nieodłączne, zawsze razem mieszkają
w domu mądrego i pracowitego, nie zaś leniwego. [29]

sukhaṃ duḥkhāntam ālasyaṃ
duḥkhaṃ dākṣyaṃ sukhodayam |
bhūtiś caiva śriyā sārdhaṃ
dakṣe vasati nālase ||29||

Niezależnie od tego,
czy doznaje człowiek przyjemności czy przykrości,
czy spotyka wroga, czy kogoś miłego sercu,
dobrze jest, jeśli nie ulega wzruszeniom
i serce swe uciszy. [30]

sukhaṃ vā yadi vā duḥkhaṃ
dveṣyaṃ vā yadi vā priyam |
prāptaṃ prāptam upāsīta
hṛdayenāparājitaḥ ||30||

Tysiące smutków i setki podniet
dzień w dzień nawiedzają głupca –
ale nie człowieka mądrego. [31]

śokasthānasahasrāṇi
harṣasthānaśatāni ca |
divase divase mūḍham
āviśanti na paṇḍitam ||31||

Smutek nie dotyka człowieka:
o obudzonej intuicji,
posiadającego wiedzę (świadomego),
żądnego wiedzy,
pozbawionego złości,
powściągliwego,
nie ulegającego zmysłom. [32]

buddhimantaṃ kṛtaprajñaṃ
śuśrūṣum anasūyakam |
dāntaṃ jitendriyaṃ cāpi
śoko na spṛśate naram ||32||

W takim stanie świadomości ugruntowany,
oby działał człowiek mądry!
Bo smutek nie może dotknąć tego, kto poznał
przychodzenie i odchodzenie, wzrost i rozpad. [33]

etāṃ buddhiṃ samāsthāya
guptacittaś cared budhaḥ |
udayāstamayajñaṃ hi
na śokaḥ spraṣṭum arhati ||33||

Dlatego powinno się odciąć korzeń, będący przyczyną
czy to smutku, czy strachu, cierpienia czy męczarni,
choćby miał to być nawet jeden z członków ciała. [34]

yan nimittaṃ bhavec chokas
trāso vā duḥkham eva vā |
āyāso vā yatomūlas
tad ekāṅgam api tyajet ||34||

Kto którekolwiek ze swych pożądań porzuci,
ten zaraz szczęściem jaśnieje.
Zaś ten, kto żądzom ulega, przez swoje żądze ginie. [35]

yad yat tyajati kāmānāṃ
tat sukhasyābhipūryate |
kāmānusārī puruṣaḥ
kāmān anu vinaśyati ||35||

I to szczęście, które przynosi przeżyta tu, na ziemi, miłość,
i to, które w boskim świecie nazywa się wielkim –
te nie są warte nawet maleńkiej cząstki szczęścia,
jakie daje człowiekowi zniweczenie żądzy. [36]

yac ca kāmasukhaṃ loke
yac ca divyaṃ mahat sukham |
tṛṣṇākṣayasukhasyaite
nārhataḥ ṣoḍaśīṃ kalām ||36||

Czyny popełnione w poprzednim wcieleniu
– czy to czyste, czy też nieczyste –
dzielą ludzi wedle tego, jak postępowali:
na mądrych i głupich, odważnych i tchórzliwych. [37]

pūrvadehakṛtaṃ karma
śubhaṃ vā yadi vāśubham |
prājñaṃ mūḍhaṃ tathā śūraṃ
bhajate yādṛśaṃ kṛtam ||37||

W ten sposób we wszystkich istotach
odradza się zaiste to,
co miłe i niemiłe, przyjemności i przykrości. [38]

evam eva kilaitāni
priyāṇy evāpriyāṇi ca |
jīveṣu parivartante
duḥkhāni ca sukhāni ca ||38||
Oby szczęśliwe wiódł życie człowiek pełen cnót,
o niewzruszonym poznaniu.
Oby ustrzegł się wszelkiej żądzy,
a przywiązania zostawił za sobą.
Oby wyzbył się też gniewu, ten bowiem, powstały w sercu,
rośnie w pychę. Mędrcy przyrównują go do śmierci. [39]
tad evaṃ buddhim āsthāya
sukhaṃ jīved guṇānvitaḥ |
sarvān kāmāñ jugupseta
saṅgān kurvīta pṛṣṭhataḥ |
vṛtta eṣa hṛdi prauḍho
mṛtyur eṣa manomayaḥ ||39||

A kiedy już jak żółw,
który chowa pod skorupę wszystkie członki,
powściągnie wszystkie swoje żądze,
wtedy powstaje w duszy jej własne światło
i dusza w samej sobie znajduje błogi spokój i ciszę,
wezbraną szczęściem. [40]

yadā saṃharate kāmān
kūrmo ‘ṅgānīva sarvaśaḥ |
tadātmajyotir ātmā ca
ātmany eva prasīdati ||40||

Cokolwiek zaś zostaje wytworzone
przez poczucie własności,
wszystko to przynosi cierpienie. [41]

kiṃ cid eva mamatvena
yadā bhavati kalpitam |
tad eva paritāpārthaṃ
sarvaṃ saṃpadyate tadā ||41||

A kiedy człowiek się nie boi i innych nie przestrasza,
kiedy nie pragnie i nie nienawidzi,
wtedy łączy się z Brahmanem. [42]

na bibheti yadā cāyaṃ
yadā cāsmān na bibhyati |
yadā necchati na dveṣṭi
brahma saṃpadyate tadā ||42||
Zarówno prawdę jak i kłamstwo, smutek jak i szczęście,
strach i odwagę, przyjemne i przykre porzuciwszy –
staniesz się cichym. [43]
ubhe satyānṛte tyaktvā
śokānandau bhayābhaye |
priyāpriye parityajya
praśāntātmā bhaviṣyasi ||43||
Kiedy zaś człowiek panując nad sobą nie wyrządza zła
żadnej istocie czynem, myślą ani słowem,
wtedy łączy się z Brahmanem. [44]
yadā na kurute dhīraḥ
sarvabhūteṣu pāpakam |
karmaṇā manasā vācā
brahma saṃpadyate tadā ||44||

Szczęście należy do tego,
kto zdołał pozbyć się śmiertelnej choroby –
tej dla głupców trudnej do porzucenia żądzy,
która nie starzeje się nawet u niedołężnych starców. [45]

yā dustyajā durmatibhir
yā na jīryati jīryataḥ |
yo ‘sau prāṇāntiko rogas
tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham ||45||

W tym miejscu, o królu, warto przytoczyć strofy,
które wyśpiewała Pingala.
Mówią one o tym, jak pomimo bolesnych przeżyć
osiągnęła ona odwieczną dharmę
[i weszła na ścieżkę cnoty]. [46]

atra piṅgalayā gītā
gāthāḥ śrūyanti pārthiva |
yathā sā kṛcchrakāle ‘pi
lebhe dharmaṃ sanātanam ||46||
Otóż zdarzyło się, że zakochana kurtyzana Pingala
została przez swego kochanka porzucona.
W tym trudnym czasie
osiągnęła uciszoną świadomość. [47]
saṃkete piṅgalā veśyā
kāntenāsīd vinākṛtā |
atha kṛcchragatā śāntāṃ
buddhim āsthāpayat tadā ||47||
Rzecze Pingala:
Długi czas ja, oszalała z miłości,
żyłam blisko pełnego spokoju ukochanego,
a nigdy nie zbliżyłam się
do tego Świętego Umiłowanego. [48]
piṅgalovāca
unmattāham anunmattaṃ
kāntam anvavasaṃ ciram |
antike ramaṇaṃ santaṃ
nainam adhyagamaṃ purā ||48||
Zamknę ten dom o dziewięciu wrotach,
na jednej wsparty kolumnie.
Bo któraż kobieta odgadnie,
czy pokocha ją ten napotkany? [49]
ekasthūṇaṃ navadvāram
apidhāsyāmy agārakam |
kā hi kāntam ihāyāntam
ayaṃ kānteti maṃsyate ||49||
Pożądaniem nie będą mnie już zwodzić kochankowie
nieczuli, fałszywi, z piekła rodem.
Minął sen, wiem to z pewnością. [50]
akāmāḥ kāmarūpeṇa
dhūrtā narakarūpiṇaḥ |
na punar vañcayiṣyanti
pratibuddhāsmi jāgṛmi ||50||

Przypadek, przeznaczenie bądź dawne czyny
sprawić mogą, iż zło się w dobro obraca.
Dziś, przebudzona i pokorna,
nie ulegam już zmysłom. [51]

anartho ‘pi bhavaty artho
daivāt pūrvakṛtena vā |
saṃbuddhāhaṃ nirākārā
nāham adyājitendriyā ||51||
Śpi smacznie, kto na nic nie czeka,
a spokój jest szczęściem najwyższym.
Pragnienie uczyniwszy bezpragnieniem
– szczęśliwa zasypia Pingala … [52]
sukhaṃ nirāśaḥ svapiti
nairāśyaṃ paramaṃ sukham |
āśām anāśāṃ kṛtvā hi
sukhaṃ svapiti piṅgalā ||52||

Rzecze Bhiszma:
Takimi oto oraz innymi jeszcze przekonującymi opowieściami mędrca
podniesiony na duchu król Senadźit [zaniechał smutków]
i cieszył się szczęściem. [53]

bhīṣma uvāca
etaiś cānyaiś ca viprasya
hetumadbhiḥ prabhāṣitaiḥ |
paryavasthāpito rājā
senajin mumude sukham ||53||

Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Księgi Ciszy rozdział sto sześćdziesiąty ósmy.

Dodaj komentarz