Mahābhārata
inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||
Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Andrzej Babkiewicz
| Rzecze Judhiszthira: A jaki jest owoc tych, którzy praktykują jogę poznania oraz studiujących Wedy, a także tych, którzy uprawiają nijamy? I w jaki sposób należy poznawać samego siebie? [1] |
yudhiṣṭhira uvāca kiṃ phalaṃ jñānayogasya vedānāṃ niyamasya ca | bhūtātmā vā kathaṃ jñeyas tan me brūhi pitāmaha ||1|| |
| Rzecze Bhiszma: Najlepiej pouczy cię o tym dawna opowieść, opisująca rozmowę Manu, Pradźapatiego i wielkiego wieszcza Bryhaspatiego. [2] |
bhīṣma uvāca atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam | manoḥ prajāpater vādaṃ maharṣeś ca bṛhaspateḥ ||2|| |
| Dawno temu, wielki ryszi Bryhaspati, najświetniejszy z boskich wieszczów, takie oto zadał pytanie swemu guru, Manu, najwybitniejszemu panu Stworzeń, złożywszy mu pierwej pokłon, należny nauczycielowi od ucznia: [3] |
prajāpatiṃ śreṣṭhatamaṃ pṛthivyāṃ; devarṣisaṃghapravaro maharṣiḥ | bṛhaspatiḥ praśnam imaṃ purāṇaṃ; papraccha śiṣyo ‚tha guruṃ praṇamya ||3|| |
| Z jakiego źródła pochodzą reguły dotyczące odmawiania mantr? A kiedy już poznało się owe reguły [i zgodnie z nimi recytuje się mantry], to jakiż owoc obiecują mędrcy? I czego słowa mantr wedyjskich nie objaśniają? To mi racz, Panie, dokładnie opowiedzieć. [4] |
yatkāraṇaṃ mantravidhiḥ pravṛtto; jñāne phalaṃ yat pravadanti viprāḥ | yan mantraśabdair akṛtaprakāśaṃ; tad ucyatāṃ me bhagavan yathāvat ||4|| |
| I jaki jest ów tak wysoko przez nich ceniony owoc tych wielkich znawców pism świeckich i religijnych, który osiągają składając liczne ofiary i rozdając krowy? Jak ten owoc powstaje i gdzie się znajduje? [5] |
yad arthaśāstrāgamamantravidbhir; yajñair anekair varagopradānaiḥ | phalaṃ mahadbhir yad upāsyate ca; tat kiṃ kathaṃ vā bhavitā kva vā tat ||5|| |
| A Ziemia i wszystko, co z niej zrodzone, wiatr, przestworza, mieszkańcy wód, woda, niebiosa i jego mieszkańcy – z czego to wszystko powstało? O tym Odwiecznym, racz opowiedzieć, Panie! [6] |
mahī mahījāḥ pavano ‚ntarikṣaṃ; jalaukasaś caiva jalaṃ divaṃ ca | divaukasaś caiva yataḥ prasūtās; tad ucyatāṃ me bhagavan purāṇam ||6|| |
| Człowiek ma skłonność, by zajmować się tym, co poznał, ja zaś tego Odwiecznego nie poznałem; jakże mi zatem nie uniknąć błędów? [7] |
jñānaṃ yataḥ prārthayate naro vai; tatas tadarthā bhavati pravṛttiḥ | na cāpy ahaṃ veda paraṃ purāṇaṃ; mithyāpravṛttiṃ ca kathaṃ nu kuryām ||7|| |
| Przeszedłem ci ja [kursy] Rygwady, Samawedy i Jadźurwedy; poznałem metra, astrologię, i etymologię, a także gramatykę, reguły ceremonii ofiarnych i wymowę mantr, lecz nie wiem jak powstały wszystkie stworzenia. [8] |
ṛk sāmasaṃghāṃś ca yajūṃṣi cāhaṃ; chandāṃsi nakṣatragatiṃ niruktam | adhītya ca vyākaraṇaṃ sakalpaṃ; śikṣāṃ ca bhūtaprakṛtiṃ na vedmi ||8|| |
| O tym wszystkim zechciej mi, proszę, opowiedzieć , a także o tym, jakie są owoce poznani, owoce ofiar rytualnych, oraz o tym, w jaki sposób posiadacz ciała z ciała wychodzi, i jak potem znowu w ciało wstępuje. [9] |
sa me bhavāñ śaṃsatu sarvam etaj; jñāne phalaṃ karmaṇi vā yad asti | yathā ca dehāc cyavate śarīrī; punaḥ śarīraṃ ca yathābhyupaiti ||9|| |
| Rzecze Manu: To, co ukochane, upragnione i przyjemne, nazywają [ludzie] szczęściem; to, co niechciane – cierpieniem. „Obym osiągnął to, czego pragnę, a nie doświadczał niechcianego!” – Oto cel, dla którego podejmują wysiłki ci, którzy składają ofiary. „Obym nie doświadczał ani przyjemności, ani przykrości!” – Oto cel, dla którego podejmują wysiłki ci, którzy dążą do poznania. [10] |
manur uvāca yad yat priyaṃ yasya sukhaṃ tad āhus; tad eva duḥkhaṃ pravadanty aniṣṭam | iṣṭaṃ ca me syād itarac ca na syād; etatkṛte karmavidhiḥ pravṛttaḥ | iṣṭaṃ tv aniṣṭaṃ ca na māṃ bhajetety; etatkṛte jñānavidhiḥ pravṛttaḥ ||10|| |
| Mantry wedyjskie, odmawiane w czasie odprawiania rytualnych ofiar, [mają za cel spełnienie] pragnień. [Lecz] kto się od pragnień uwalnia, osiąga cel najwyższy. Kto zaś podejmuje wysiłki na wielorakiej ścieżce rytuałów, ten po śmierci nie przechodzi do wyższego świata, [lub trafia do piekła]. Z pewnością wyżej od nich stoi człowiek pozbawiony pragnień, oddany Brahmanowi. [11] |
kāmātmakāś chandasi karmayogā; ebhir vimuktaḥ param aśnuvīta | nānāvidhe karmapathe sukhārthī; naraḥ pravṛtto na paraṃ prayāti | paraṃ hi tat karmapathād apetaṃ; nirāśiṣaṃ brahmaparaṃ hy avaśyam ||11|| |
| Wszystkie istoty [na tym świecie] zostały stworzone [boskim] umysłem i ofiarą. I te są dwie prawdziwe ścieżki, uznane w świecie i prowadzące [z powrotem] do Brahmana. Owoce, osiągane na tych dwóch ścieżkach mogą być wieczne, lub tymczasowe. Gdy człowiek w swej intencji rezygnuje ze spodziewanych owoców [rytuałów], wtedy owoc osiąga wieczny. [12] |
prajāḥ sṛṣṭā manasā karmaṇā ca; dvāv apy etau satpathau lokajuṣṭau | dṛṣṭvā karma śāśvataṃ cāntavac ca; manastyāgaḥ kāraṇaṃ nānyad asti ||12|| |
| Jak oko, kiedy rankiem noc umyka, samo z siebie prowadzi człowieka, tak oko Poznania, mające zdolność odróżniania [dobra i zła], samo z siebie dostrzega wszelkie nieczyste czyny, których należy unikać. [13] |
svenātmanā cakṣur iva praṇetā; niśātyaye tamasā saṃvṛtātmā | jñānaṃ tu vijñānaguṇena yuktaṃ; karmāśubhaṃ paśyati varjanīyam ||13|| |
| Widząc na drodze węże, ciernie lub urwiska, przecież je ludzie omijają! Lecz kto nie uważa, ten, zaślepiony, [często] na nie wpada. Wiedz tedy, iż w Poznaniu najlepszy owoc [spoczywa]. [14] |
sarpān kuśāgrāṇi tathodapānaṃ; jñātvā manuṣyāḥ parivarjayanti | ajñānatas tatra patanti mūḍhā; jñāne phalaṃ paśya yathā viśiṣṭam ||14|| |
| Prawidłowa recytacja wszystkich mantr, prawidłowo złożona ofiara, opłata za ofiarę[1], ofiarowanie pokarmu i skupienie umysłu – oto są pięciorakie działania, które [mędrcy] nazywają owocnymi. [15] |
kṛtsnas tu mantro vidhivat prayukto; yajñā yathoktās tv atha dakṣiṇāś ca | annapradānaṃ manasaḥ samādhiḥ; pañcātmakaṃ karmaphalaṃ vadanti ||15|| |
| Czyn, [czyli rytuał ofiary] ma naturę trzech gun, [sattwy, radźasu i tamasu]. Tak mówią Wedy. Stąd i mantry musza mieć naturę guniczną, bo mantry są podstawą rytuałów. Rytuał dokonuje się poprzez działanie umysłu. Ale doznającym owocu jest posiadacz ciała.[2] [16] |
guṇātmakaṃ karma vadanti vedās; tasmān mantrā mantramūlaṃ hi karma | vidhir vidheyaṃ manasopapattiḥ; phalasya bhoktā tu yathā śarīrī ||16|| |
| Owoc czynów szlachetnych, jakim jest doznawanie wspaniałych [i miłych dla ucha] dźwięków, [pięknych] kształtów, [wykwintnych] smaków, dotknięć [rozkosznych] i [przyjemnych] zapachów, osiąga się [po śmierci], w niebie. [Ale do Poznania] człowiek może stać się uprawnionym jeszcze przed śmiercią.[3] [17] |
śabdāś ca rūpāṇi rasāś ca puṇyāḥ; sparśāś ca gandhāś ca śubhās tathaiva | naro nasaṃsthānagataḥ prabhuḥ syād; etat phalaṃ sidhyati karmaloke ||17|| |
| Owoców wszelkich czynów, uczynionych ciałem, doznaje się w pełni będąc połączonym z ciałem.[4] Ciało jest bowiem przyjemności siedzibą – i przykrości siedzibą jest ciało. [18] |
yad yac charīreṇa karoti karma; śarīrayuktaḥ samupāśnute tat | śarīram evāyatanaṃ sukhasya; duḥkhasya cāpy āyatanaṃ śarīram ||18|| |
| Owoców wszelkich czynów, uczynionych słowem, doznaje się poprzez słowa. Podobnie owoców wszelkich czynów, uczynionych umysłem, doznaje się poprzez umysł.[5] [19] |
vācā tu yat karma karoti kiṃ cid; vācaiva sarvaṃ samupāśnute tat | manas tu yat karma karoti kiṃ cin; manaḥstha evāyam upāśnute tat ||19|| |
| [Człowiek], nastawiony na doznawanie owoców swych czynów, podejmuje, zgodnie ze swymi cechami, liczne czyny w celu osiągnięcia owoców; a potem, stosownie do charakteru czynów, doznaje owoców przyjemnych i przykrych. [20] |
yathāguṇaṃ karmagaṇaṃ phalārthī; karoty ayaṃ karmaphale niviṣṭaḥ | tathā tathāyaṃ guṇasaṃprayuktaḥ; śubhāśubhaṃ karmaphalaṃ bhunakti ||20|| |
| Jak ryby, pod prąd płynące, tak idą za człowiekiem jego dawniej popełnione czyny. I uszczęśliwiają go czyny dobre i czyste, a nie uszczęśliwiają go czyny złe i nieczyste – jego – posiadacza ciała. [21] |
matsyo yathā srota ivābhipātī; tathā kṛtaṃ pūrvam upaiti karma | śubhe tv asau tuṣyati duṣkṛte tu; na tuṣyate vai paramaḥ śarīrī ||21|| |
| A teraz posłuchaj [uważnie], gdyż mówić będę o Tym Najwyższym, o którym nie są w stanie opowiedzieć jasno słowa mantr wedyjskich; którego poznawszy, przekracza człowiek [granicę] świata, i z którego cały ten świat się wyłonił. [22] |
yato jagat sarvam idaṃ prasūtaṃ; jñātvātmavanto vyatiyānti yat tat | yan mantraśabdair akṛtaprakāśaṃ; tad ucyamānaṃ śṛṇu me paraṃ yat ||22|| |
| Nie ma On żadnego smaku, żadnego zapachu, żadnego nie wydaje dźwięku, nie można go dotknąć, ani nie ma on kształtu. Nie można go zmysłami uchwycić – nieprzejawionego i nie posiadającego żadnej barwy. On stworzył dla wszystkich istot pięć rodzajów przedmiotów zmysłowych, jak zapach etc. [23] |
rasair viyuktaṃ vividhaiś ca gandhair; aśabdam asparśam arūpavac ca | agrāhyam avyaktam avarṇam ekaṃ; pañcaprakāraṃ sasṛje prajānām ||23|| |
| Nie jest On kobietą, nie jest mężczyzną, ani też nie jest ani kobieta, ani mężczyzną. Ani istnieje, ani nie istnieje, ani też jednocześnie istnieje i nie istnieje. I wiedz, że On, którego widzą znawcy Brahmana, niezniszczalny jest i nieśmiertelny. [24] |
na strī pumān vāpi napuṃsakaṃ ca; na san na cāsat sad asac ca tan na | paśyanti yad brahmavido manuṣyās; tad akṣaraṃ na kṣaratīti viddhi ||24|| |
Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział sto dziewięćdziesiąty czwarty,
w którym jest mowa o doznawaniu owoców [własnych] czynów.
[1] Sanskr. dakṣiṇā – należność, wypłacana braminowi, odprawiającemu ofiarę. W ceremonii wedyjskiej następuje to w ściśle określonym przepisami momencie.(Przyp. tłum.)
[2] Można powiedzieć, że werset ten zawiera klucz do doktryny karmana, czyli czynu rytualnego, brzemiennego w skutki, oraz objaśnia, dlaczego osoby pragnące wyzwolenia powinny takich czynów unikać. Czyny mogą być trzech rodzajów; niektóre są satwiczne , jak np. ofiary, odprawiane w intencji osiągnięcia nieba; niektóre radźasowe, jak np. umartwienia i ofiary, podejmowane w intencji osiągnięcia panowania czy zwycięstwa w walce; niektóre tamasowe, podejmowane w intencji zaszkodzenia komuś. Mantry muszą mieć również naturę tych samych gun. To samo dotyczy odpowiednich rytuałów. Z tego wynika, że głównym czynnikiem decydującym o rodzaju skutków [owoców] konkretnych rytuałów jest umysł, czyli, że to motyw czynu decyduje o jego przyszłym skutku. Doznającym skutków jest oczywiście istota wcielona, posiadacz ciała. (Przyp. Kisari Mohan Ganguli, The Mahabharata of Krishna-Dvaipayana Vyasa, New Delhi, 1976,vol. IX, Santi Parva, Part II, str.68.).
[3] Ostatnie zdanie wg. Komentarza Nilakanthy.
[4] W niebie może to być ciało subtelne. Wg. komentatora, Nilakanthy,werset ten mówi o tym, że owocem wszelkich czynów, uczynionych przy pomocy ciała jest osiągnięcie nieba, gdzie doznaje się również w ciele, choć subtelnym. Jeśli szuka się Wyzwolenia, to musi ono zostać osiągnięte przy pomocy umysłu. (Przyp. K.M. Ganguli.)
[5] Komentator objaśnia, że i dźapa (recytacja mantr), czyli czyn uczyniony słowem, i dhjana (kontemplacja), czyli czyn uczyniony umysłem, są czynami (karma). Dla osiągnięcia wyzwolenia konieczne jest całkowite porzucenie czynów.(Przyp. tłum.)