Moksza-dharma-parwan 180

Rzecze Bhrygu:
Nie giną dusze, ani nie ginie to, co zostało podarowane,
ani też nie ginie to, co zostało uczynione.
Istota żywa wchodzi w inną formę,
a jej stare ciało ulega rozkładowi. [1]

Tak jak nie ginie ogień,
gdy wypali się do końca paliwo,
tak samo nie ginie schroniona w ciele dusza,
gdy zostaje zniszczone ciało. [2]

Rzecze Bharadwadźa:
Mówisz, że nie ma zniszczenia duszy [człowieka umierającego],
tak jak nie ma zniszczenia ognia, [który zgasł].
A przecież gdy wypali się do końca paliwo,
wtedy nie widzi się już ognia. [3]

Uważam zatem, że ów niemający paliwa wygasły ogień,
którego ani działania, ani rozmiarów, ani też miejsca,
w którym miałby się znajdować, w ogóle się nie widzi,
po prostu ginie. [4]

Rzecze Bhrygu:
[Rzeczywiście], gdy skończy się paliwo,
wtedy nie widać już ognia.
Ten jednak istnieje nadal, choć jest trudny do uchwycenia,
gdyż nie mając innej podpory, podążył za przestrzenią. [5]

Tak samo jak ognia, tak też z przyczyny jej wielkiej subtelności,
[narządy zmysłów] nie są w stanie uchwycić
będącej jak przestrzeń duszy;
nie ma co do tego żadnych wątpliwości. [6]

Prany podtrzymuje ogień,
o którym powinno się wiedzieć, że nazywany jest duszą.
Ten ogień podtrzymujący prany
ginie z powodu przytłumienia oddechu. [7]

Gdy ginie ten ogień cielesny,
ciało staje się nieświadome i nic nie czuje.
Umarłe przeobraża się w ziemię,
która jest jego miejscem spoczynku. [8]

A powietrze wszystkich istot ruchomych i nieruchomych
[po ich śmierci] wchodzi w przestrzeń,
a za nim wchodzi w przestrzeń również ogień.
I tam, w tej przestrzeni przebywa p
ołączona w jedno trójka elementów –
powietrze, ogień i przestrzeń,
natomiast w ziemi przebywa pozostała dwójka –
woda i ziemia{1}. [9]

Gdzie jest przestrzeń, tam jest też i powietrze;
gdzie jest powietrze, tam jest też i ogień.
Powinno się wiedzieć, że nie przybierają one żadnej formy.
A woda ma kształt, tak samo jak ziemia. [10]

Rzecze Bharadwadźa:
Jeśli w ciałach są ogień, powietrze, ziemia, przestrzeń i woda,
to po czym można poznać, że jest tam również i dusza?
To mi proszę powiedz, o bezgrzeszny! [11]

Muszę wiedzieć, jaka naprawdę jest dusza istot żywych,
mających ciała zbudowane z pięciu elementów,
wyposażone w pięć narządów działania
i pięć narządów poznania. [12]

Gdy rozkroi się ciało, widać wtedy, że składa się ono
z mięsa, krwi, tłuszczu, ścięgien i kości,
lecz nie dostrzega się duszy. [13]

Jeśli zaś składające się z pięciu elementów ciało
pozbawione jest duszy,
to kto w takim razie doznaje bólu,
gdy cierpi ciało lub umysł? [14]

O, maharyszi! To, co się mówi, słyszy dusza poprzez uszy.
Ale nie słyszy w ogóle, co się mówi,
gdy umysł jest zajęty czymś innym.
Wygląda zatem na to, że dusza jest tu bezużyteczna. [15]

Okiem, połączonym z umysłem,
widzi dusza wszystko tak jak jest.
Lecz gdy umysł jest czymś innym pochłonięty,
wtedy patrzy, lecz nie widzi. [16]

A gdy jest we władzy snu,
wtedy nie widzi, nie odzywa się, nie słyszy
i nie czuje zapachów,
ani nie jest wrażliwa na dotyk. [17]

Kim więc jest ten, kto doznaje rozkoszy,
kto się złości, smuci i boi?
Kto pragnie, myśli i nienawidzi?
I kto wypowiada słowa? [18]

Rzecze Bhrygu:
W tym, kto [tego wszystkiego] doznaje,
nie ma żadnego z pięciu elementów.
Sam tylko wewnętrzny atman nosi to ciało.
On zna zapachy, smaki, dotyk, kształty i inne cechy. [19]

Ten wewnętrzny atman, ta dusza,
która przebywa we wszystkich członkach ciała,
jest świadkiem pięciu jakości (zmysłowych), związanych z ciałem{2}.
Ona poznaje też przykrości i przyjemności.
Ale gdy nastąpi odłączenie duszy od ciała,
wtedy ciało niczego już nie poznaje. [20]

A kiedy [ta dusza nie rozpoznaje już] ani kształtów,
ani ciepła, ani nic nie czuje, kiedy zgaśnie ogień (życia),
dusza nie ginie, [lecz] opuszcza ciało. [21]

Wszystko to (cały świat) zbudowany jest z wody;
woda jest formą istot cielesnych.
A w tej wodzie, we wszystkich istotach [przebywa] atman, dusza –
Brahma, stwórca świata. [22]

Gdy dusza połączona jest ze wspomnianymi jakościami zmysłowymi przyrody,
wtedy nazywa się ją Znawcą Pola (kṣetrajña);
a kiedy jest od nich odłączona,
wtedy nazywa się ją Najwyższym Atmanem. [22a]

Poznaj tego atmana jako przyjaciela całego świata{3}.
On przebywa w tym ciele [tymczasowo],
jak kropla wody w kwiecie lotosu{4}. [23]

Wiedz, że natura tego Znawcy Pola [objawia się w taki sposób],
iż zawsze sprzyja on całemu światu.
Dowiedz się też, że tamas, radźas i sattwa
są cechami indywidualnej duszy (jīva). [24]

Powinno się zauważyć, że dusza (jīva)
jest własnością (cechą) atmana, a atman –
Najwyższego Atmana{5}. [24a]

Powiadają, że cechą duszy jest świadomość.
Dusza porusza się sama, a także wprawia wszystko w ruch.
Powiadają też, że od duszy wyższy jest Znawca Pola.
On stworzył i wprawił w ruch siedem światów (bhuvanāni). [25]

Gdy następuje oddzielenie duszy od ciała, dusza nie ginie.
Tylko głupcy twierdzą błędnie, że dusza umiera.
Gdy dusza odchodzi od ciała,
wtedy ciało rozpada się na pięć części{6}. [26]

I tak we wszystkich istotach żyje dusza,
głęboko ukryta, lecz dostrzegają ją tylko ludzie mądrzy,
widzący istotę rzeczy dzięki swej najdoskonalszej i subtelnej intuicji. [27]

Człowiek mądry, który codziennie rano i wieczorem
z powodzeniem praktykuje (ćwiczenia) jogiczne,
odżywia się lekko i jest wolny od grzechów,
ten widzi duszę – atmana w sobie samym. [28]

Dzięki uciszeniu świadomości
wszelkie dobre i złe czyny porzuciwszy,
ze spokojnym sercem w atmanie przebywając,
osiąga szczęście niezniszczalne. [29]

Za duszę (jīva) uważa się [zatem] umysłowy ogień,
[przebywający] w ciałach,
a stworzenie wszystkich istot
[przypisuje się] Pradźapatiemu. [30]