Moksza-dharma-parwan 198

Mahābhārata

inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||

Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz

Rzecze Manu:
Człowiek, którego ciało osłabione jest cierpieniem,
i który stale na owo cierpienie kieruje swą uwagę,
nie jest zdolny do czynienia wysiłków.
Niechaj zatem swych cierpień nie rozpamiętuje. [0a] [1]

manur uvāca
duḥkhopaghāte śārīre
mānase cāpy upasthite
|
yasmin na śakyate kartuṃ
yatnas taṃ nānucintayet
||0a||

Lekarstwem na takie cierpienia
jest zaprzestanie myślenia o nich.
Rozpamiętywane, wzrastają i
atakują człowieka z większą jeszcze siłą. [0b]

bhaiṣajyam etad duḥkhasya
yad etan nānucintayet
|
cintyamānaṃ hi cābhyeti
bhūyaś cāpi pravartate
||0b||

Powinno się zatem usunąć cierpienia psychiczne głębszym poznaniem,
a cielesne stosując odpowiednie leki.
Jest to zalecenie zgodne z mądrością,
niechaj więc nie zachowuje się [człowiek dorosły] jak dziecko! [0c]

prajñayā mānasaṃ duḥkhaṃ
hanyāc chārīram auṣadhaiḥ
|
etad vijñānasāmarthyaṃ
na bālaiḥ samatām iyāt
||0c||

Człowiek rozsądny nie powinien pragnąć
młodości, urody, długiego życia,
bogactwa, zdrowia czy miłego towarzystwa,
gdyż wszystko to przemija. [0d]

anityaṃ yauvanaṃ rūpaṃ
jīvitaṃ dravyasaṃcayaḥ
|
ārogyaṃ priyasaṃvāso
gṛdhyet tatra na paṇḍitaḥ
||0d||

I niechaj nie martwią go sprawy kraju, lecz w miarę swych sił
niechaj nie smucąc się, spokojnie je naprawia,
jeśli znajdzie środek zaradczy. [0e]

na jānapadikaṃ duḥkham
ekaḥ śocitum arhati
|
aśocan pratikurvīta yadi
paśyed upakramam
||0e||

W życiu człowieka znacznie więcej jest przykrości aniżeli przyjemności;
i wątpliwości żadnych co do tego nie ma.
Nie będzie przyjemna śmierć dla tych,
którzy za życia folgowali swym zmysłom. [0f]

sukhād bahutaraṃ duḥkhaṃ
jīvite nāsti saṃśayaḥ
|
snigdhasya cendriyārtheṣu
mohān maraṇam apriyam
||0f||

Kto zaś odrzuca całkowicie zarówno cierpienia, jak i przyjemności,
ten dochodzi do nieskończonego Brahmana.
Tacy ludzie stają się mędrcami i
nie doświadczają już więcej smutków. [0g]

parityajati yo duḥkhaṃ sukhaṃ
vāpy ubhayaṃ naraḥ
|
abhyeti brahma so ‚tyantaṃ
na te śocanti paṇḍitāḥ
||0g||

Posiadanie rzeczy związane jest z przykrością;
strzeżenie ich także do przyjemności nie należy,
podobnie jak i ich zdobywanie.
Dlatego nie należy smucić się ich utratą. [0h]

duḥkham arthā hi yujyante
pālane na ca te sukham
|
duḥkhena cādhigamyante
nāśam eṣāṃ na cintayet
||0h||

Wiedz, że mądrość pochodzi z przedmiotu poznania,
a umysł jest podległym mądrości [narzędziem].
Kiedy zostaje połączony z narządami zmysłowymi poznania,
wtedy zaczyna działać buddhi (intuicja). [1]

jñānaṃ jñeyābhinirvṛttaṃ
viddhi jñānaguṇaṃ manaḥ |
prajñākaraṇasaṃyuktaṃ
tato buddhiḥ pravartate ||1||

Kiedy buddhi, wolna od cech [związanych z] działaniem,
zwraca się ku umysłowi,
wtedy poprzez kontemplację i jogiczny stan samadhi
poznaje się Brahmana. [2] [2]

yadā karmaguṇopetā
buddhir manasi vartate
|
tadā prajñāyate brahma
dhyānayogasamādhinā 
||2||

Kiedy zaś owe cechy aktywności posiada,
wtedy kieruje się jedynie ku przedmiotom zmysłowym,
niczym woda, rwącym potokiem spływająca z gór. [3]

seyaṃ guṇavatī buddhir
guṇeṣv evābhivartate
|
avatārābhiniḥsrotaṃ gireḥ
śṛṅgād ivodakam
||3||

Kiedy natomiast wchodzi w stan kontemplacji wolny od gun,
wcześniej w umyśle zrodzony,
wtedy rozpoznaje Brahmana
niczym kamień probierczy złoto. [4]

yadā nirguṇam āpnoti
dhyānaṃ manasi pūrvajam
|
tadā prajñāyate brahma
nikaṣyaṃ nikaṣe yathā
||4||

Lecz umysł, ukazujący przedmioty zmysłowe,
powinien wcześniej zostać wycofany.
Gdy ma łączność z cechami przedmiotów zmysłowych,
umysł nie potrafi ukazać tego, co jest ponad gunami. [5]

manas tv apahṛtaṃ buddhim
indriyārthanidarśanam
|
na samakṣaṃ guṇāvekṣi
nirguṇasya nidarśanam
||5||

Niechaj tedy człowiek w umyśle przebywający,
wszystkie wrota zmysłów zamknąwszy,
jedną tylko myśl stale myśląc,
ów stan najwyższy osiąga. [6]

sarvāṇy etāni saṃvārya
dvārāṇi manasi sthitaḥ
|
manasy ekāgratāṃ kṛtvā
tat paraṃ pratipadyate
||6||

Gdy elementy grube znikają [rozpuszczone w elementach subtelnych],
gdy giną ich cechy, tak też buddhi,
oderwawszy zmysły [od ich przedmiotów],
przebywa w umyśle. [7]

yathā mahānti bhūtāni
nivartante guṇakṣaye
|
tathendriyāṇy upādāya
buddhir manasi vartate
||7||

[Lecz] kiedy owa buddhi, dająca przecież niezbitą pewność poznania,
pozostaje w umyśle, działając wewnątrz [niego],
to [właściwie] nie jest wtedy niczym więcej niż umysł. [8]

yadā manasi sā buddhir
vartate ‚ntaracāriṇī
|
vyavasāyaguṇopetā tadā
saṃpadyate manaḥ
||8||

Kiedy zaś umysł [osiąga] doskonały stan kontemplacji,
w którym cechy i posiadacz cech stają się jednym,
wtedy wszelkie cechy odrzuciwszy, wchodzi w stan Brahmana,
wolny od gun, [czyli wolny od doświadczania świata]. [9]

guṇavadbhir guṇopetaṃ
yadā dhyānaguṇaṃ manaḥ
|
tadā sarvaguṇān hitvā
nirguṇaṃ pratipadyate
||9||

Nie istnieją na tym świecie żadne nauki,
które w sposób należyty opisywałyby,
jak poznać nieprzejawione. Któż zdoła osiągnąć to,
czego się nie da wyrazić słowami? [10]

avyaktasyeha vijñāne
nāsti tulyaṃ nidarśanam
|
yatra nāsti padanyāsaḥ
kas taṃ viṣayam āpnuyāt
||10||

Oby człowiek, który oczyścił swą duszę
poprzez ascezę, medytacje, pielęgnowanie cnót
oraz poprzez rzetelne wypełnianie swoich obowiązków i studiowanie Wed,
zapragnął też wstąpić w Najwyższego Brahmana! [11]

tapasā cānumānena
guṇair jātyā śrutena ca
|
ninīṣet tat paraṃ brahma
viśuddhenāntarātmanā
||11||

Kto zaś uwolnił się od gun, ten widzi tego Najwyższego również na zewnątrz.
Uważa się, że o tym Najwyższym, którego poznać należy,
nie da się nawet pomyśleć[3], ponieważ nie posiada On żadnych cech
i ponieważ taka jest Jego natura.[4] [12]

guṇahīno hi taṃ mārgaṃ
bahiḥ samanuvartate
|
guṇābhāvāt prakṛtyā ca
nistarkyaṃ jñeyasaṃmitam
||12||
[Buddhi] wolna od gun osiąga Brahmana;
a traci go, gdy z gunami się łączy.
Buddhi podąża za gunami ścigając je niczym ogień,
spalający złożony w ofierze pokarm. [13]
nairguṇyād brahma cāpnoti
saguṇatvān nivartate
|
guṇaprasāriṇī buddhir
hutāśana ivendhane
||13||
Ten Najwyższy Brahman trwa ponad Prakryti,
wolny od działania, podobnie jak wolna od działania
jest [w czasie głębokiego snu] piątka zmysłów. [14]
yathā pañca vimuktāni
indriyāṇi svakarmabhiḥ
|
tathā tat paramaṃ brahma
vimuktaṃ prakṛteḥ param
||14||
Tak tedy zgodnie ze swą naturą działają wszystkie istoty posiadające ciała;
gdy ich działanie ustaje, wtedy powracają do Brahmana
i więcej już [na ten świat] nie przychodzą. [15]
evaṃ prakṛtitaḥ sarve
prabhavanti śarīriṇaḥ
|
nivartante nivṛttau ca
sargaṃ naivopayānti ca
||15||
Purusza, prakryti, buddhi, elementy wielkie,
zmysły i dumna ahankara
– wszystko to razem nosi nazwę „istniejących”. [16]
puruṣaḥ prakṛtir buddhir
viśeṣāś cendriyāṇi ca
|
ahaṃkāro ‚bhimānaś ca
saṃbhūto bhūtasaṃjñakaḥ
||16||
Pierwsze stworzenie całej tej grupy dokonuje się z pierwotnego źródła,
którym jest Brahma o czterech obliczach.
Drugie podlega naturalnemu prawu rozmnażania
poszczególnych gatunków poprzez łączenie się w pary. [17]
ekasyādyā pravṛttis tu
pradhānāt saṃpravartate
|
dvitīyā mithunavyaktim
aviśeṣān niyacchati
||17||
Dzięki działaniu zgodnym z dharmą dochodzi się
do najwyższego szczęścia i pomyślności;
przez działanie z dharmą niezgodne popada się w nieszczęścia.
Ten, kto ma liczne pragnienia, obraca się w kołowrocie wcieleń Prakryti;
kto zaś pragnień się wyzbył, ten staje się Wiedzącym. [18]
dharmād utkṛṣyate śreyas
tathāśreyo ‚py adharmataḥ
|
rāgavān prakṛtiṃ hy eti
virakto jñānavān bhavet
||18||

Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział sto dziewięćdziesiąty ósmy,
w którym powiedziano o porządku stworzenia.


[1] W tym rozdziale przed śloką nr 1 dodano 8 ślok z aparatu krytycznego (nr 540). (Przyp. tłum.)

[2] W tej śloce wybrałem opcję z aparatu krytycznego: zamiast karmaguṇopetā jest karmaguṇairhῑnā. (Przyp. tłum.)

[3] Sanskr. nistarkya. Termin ten może również oznaczać, że nie da się przedstawić racjonalnych argumentów potwierdzających Jego istnienie.  (Przyp. tłum.)

[4] Z aparatu krytycznego: zamiast sammitam jest sammatam. (Przyp. tłum.)

Dodaj komentarz