Moksza-dharma-parwan 205

Mahābhārata

inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||

Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz

Rzecze Bhiszma:
Człowiek, który idzie drogą czynu,
ceni sobie czyny; podobnie ten,
który idzie drogą poznania,
nie ceni niczego innego jak poznanie. [1]
gurur uvāca
pravṛttilakṣaṇo dharmo
yathāyam upapadyate
teṣāṃ vijñānaniṣṭhānām
anyat tattvaṃ na rogate
||1||
Trudno osiągalni są [dzisiaj] znawcy Wed,
zgodnie z Wed naukami żyjący;
oni pragną tutaj celu i drogi
na równi z innymi sławionej. [1][2]
durlabhā vedavidvāṃso
vedokteṣu vyavasthitāḥ
prayojanam atas tv atra
mārgam icchanti saṃstutam
||2||
Ponieważ drogę tę wybierają zwykle
najlepsi [z ludzi], nie jest ona zła, ani potępiana.
Mądrość, która nakazuje powstrzymanie się od działania,
prowadzi do celu najwyższego. [3]
sadbhir ācaritatvāt tu
vṛttam etad agarhitam
iyaṃ sā buddhir anyeyaṃ
yayā yāti parāṃ gatim
||3||
Jako posiadacz ciała, z powodu swego zaślepienia,
przeżywa człowiek wszelkie doświadczenia,
związane z radźasowymi i tamasowymi
stanami pożądania, gniewu etc. [4]
śarīravān upādatte
mohāt sarvaparigrahān
kāmakrodhādibhir bhāvair
yukto rājasatāmasaiḥ
||4||
Dlatego ten, kto pragnie się od ciała uwolnić,
nie powinien dopuszczać się czynów nieczystych;
swoim działaniem powinien otwierać sobie
drogę do wyzwolenia i nie powinien
zatrzymywać się w wyższych, czystych światach. [5]
nāśuddham ācaret tasmād
abhīpsan dehayāpanam
karmaṇo vivaraṃ kurvan na
lokān āpnuyāc chubhān
||5||
Tak jak nie osiąga blasku złoto,
posiadające domieszkę żelaza,
tak też nie osiąga zdolności oświecania (iluminacji)
świadomość niedojrzała, zwana zanieczyszczoną. [6]
lohayuktaṃ yathā hema
vipakvaṃ na virājate
tathāpakvakaṣāyākhyaṃ
vijñānaṃ na prakāśate
||6||
Kto by zaś zaślepiony żądzą i chciwością
czynił adharmę (nieprawość),
ścieżkę prawości pogwałciwszy,
ten ginie wraz ze wszystkim, co do niego należy. [7]
yaś cādharmaṃ caren mohāt
kāmalobhāv anu plavan
dharmyaṃ panthānam ākramya
sānubandho vinaśyati
||7||
Niechaj więc, powodowany namiętnością,
nie goni za przedmiotami zmysłowymi,
gdyż wtedy stale prześladować go będą ataki gniewu
oraz stany zadowolenia i przygnębienia. [8]
śandādīn viṣayāṃs tasmād
asaṃrāgād anuplavet
krodhaharṣau viṣādaś ca
jāyante hi parasparam
||8||
Cóż miałby mówić, kogóż wielbić
i komu miałby się skarżyć człowiek,
przebywający w tym ciele, złożonym z pięciu elementów
oraz gun sattwy, radźasu i tamasu ? [9]
pañcabhūtātmake dehe
sattvarājasatāmase
kam abhiṣṭuvate cāyaṃ
kaṃ vā krośati kiṃ vadet
||9||
Do przedmiotów zmysłowych przywiązują się dzieci i głupcy;
z powodu braku prawdziwego poznania,
nie pojmują oni Atmana,
będącego najwyższą świadomością. [10]
sparśarūparasādyeṣu
saṅgaṃ gacchanti bāliśāḥ
nāvagacchanty avijñānād
ātmajaṃ pārthivaṃ guṇam
||10||
Jak zbudowany z glinianych cegieł dom
chroni położona na dachu gliniana dachówka,
tak to zbudowane z elementu ziemi ciało
chroni (zachowuje przy życiu) pokarm,
będący modyfikacją elementu ziemi. [11]
mṛnmayaṃ śaraṇaṃ yadvan
mṛdaiva parilipyate
pārthivo ‚yaṃ tathā deho
mṛdvikārair vilipyate
||11||
Miód, olej, mleko, topione masło, mięso,
sól, cukier, ziarna zbóż, owoce i warzywa
są modyfikacjami elementów ziemi i wody [12]
madhu tailaṃ payaḥ sarpir
māṃsāni lavaṇaṃ guḍaḥ
dhānyāni phalamūlāni
mṛdvikārāḥ sahāmbhasā
||12||
Mieszkający w leśnych pustelniach pustelnicy,
którzy dążą do zniweczenia swoich pragnień,
ponieważ trudzą się wielce,
powinni dla podtrzymania życia spożywać
prosty pokarm, wytworzony na wsi. [13]
yadvat kāntāram ātiṣṭhan
nautsukyaṃ samanuvrajet
śramād āhāram ādadyād
asvādv api hi yāpanam
||13||
Podobnie ci, którzy żyją w wielkim lesie sansary
i oddani są całkowicie swojej pracy,
powinni spożywać pokarm w celu podtrzymania życia;
a spożywany pokarm powinni traktować tak,
jak chory traktuje lekarstwo. [14]
tadvat saṃsārakāntāram
ātiṣṭhañ śramatatparaḥ
yātrārtham adyād āhāraṃ
vyādhito bheṣajaṃ yathā
||14||

Człowiek, pragnący [osiągnąć] stan [boskiego] spokoju,
powinien [uważnie] badać wszystkie stany,
jakie nachodzą na jego świadomość;
zachowując ducha prawdy, czystość i szczerość
oraz angażując swą buddhi i umysł,
powinien odważnie, cierpliwie i wytrwale
uprawiać ascezę i powściągać swe zmysły. [15-16]

satyaśaucārjavatyāgair
yaśasā vikrameṇa ca
kṣāntyā dhṛtyā ca buddhyā ca
manasā tapasaiva ca
||15||
bhāvān sarvān yathāvṛttān
saṃvaseta yathākramam
śāntim icchann adīnātmā
saṃyacched indriyāṇi ca
||16||
Omamione gunami sattwy, radźasu i tamasu,
na kołowrocie wcieleń potężnym
[nieustannie] obracają się
[wszystkie] żywe stworzenia. [17]
sattvena rajasā caivat
amasā caiva mohitāḥ
cakravat parivartante
hy ajñānāj jantavo bhṛśam
||17||
Dlatego też powinno się należycie poznać szkody,
jakie powstają wskutek niewiedzy
i precz odrzucić mającą przyczynę w niewiedzy
oraz rodzącą cierpienia ahankarę. [18]
tasmāt samyak parīkṣeta
doṣān ajñānasaṃbhavān
ajñānaprabhavaṃ nityam
ahaṃkāraṃ parityajet
||18||
Pięć żywiołów, zmysły, guny: sattwa, radźas i tamas,
a także trzy światy wraz z Iśwarą, [ich stwórcą]
– wszystko to osadzone jest w ahankarze. [19]
mahābhūtānīndriyāṇi
guṇāḥ sattvaṃ rajas tamaḥ
trailokyaṃ seśvaraṃ sarvam
ahaṃkāre pratiṣṭhitam
||19||
Tak jak pod wpływem stale działającego czasu
nieodmiennie pojawiają się tu, na ziemi
kolejne pory roku, tak samo powinno się wiedzieć,
że wszystkie istoty działają zawsze pod wpływem ahankary. [20]
yatheha niyataṃ kālo
darśayaty ārtavān guṇān
tadvad bhūteṣv ahaṃkāraṃ
vidyād bhūtapravartakam
||20||
Powinno się też poznać gunę tamas
jako ogłupiającą, czarną zasłonę, zrodzoną z niewiedzy.
A teraz posłuchaj o związanych z przyjemnością i przykrością
cechach trzech gun: sattwy, radźasu i tamasu. [21]
saṃmohakaṃ tamo vidyāt
kṛṣṇam ajñānasaṃbhavam
prītiduḥkhanibaddhāṃś ca
samastāṃs trīn atho guṇān
sattvasya rajasaś caiva
tamasaś ca nibodha tān
||21||
Szczęście, zadowolenie płynące z rozkoszy,
brak wątpliwości, stałość i pamiętliwość
– oto są cechy guny sattwy.
Poznaj też cechy radźasu i tamasu: są nimi
pożądliwość i gniew, omamienie, chciwość i zaślepienie,
a także przygnębienie, smutek, brak energii
oraz pycha, arogancja i podłość (niegodziwość). [22-23]
pramoho harṣajaḥ prītir
asaṃdeho dhṛtiḥ smṛtiḥ
etān sattvaguṇān vidyād
imān rājasatāmasān
||22||
kāmakrodhau pramādaś ca
lobhamohau bhayaṃ klamaḥ
viṣādaśokāv aratir
mānadarpāv anāryatā
||23||
Oceniwszy we właściwy sposób
cięższe i lżejsze wady swej duszy,
powinno się nadal nieprzerwanie je śledzić.[2] [24]
doṣāṇām evamādīnāṃ
parīkṣya gurulāghavam
vimṛśed ātmasaṃsthānām
ekaikam anusaṃtatam
||24||

Rzecze uczeń:
Które z wad usuwa się umysłem?
Które zostają osłabione przy pomocy buddhi?
I które wady stale powracają?
A które z powodu otępienia uważa się za nieszkodliwe? [25]

śiṣya uvāca
ke doṣā manasā tyaktāḥ
ke buddhyā śithilīkṛtāḥ
ke punaḥ punar āyānti
ke mohād aphalā iva
||25||
I ktoreż to są owe wady duszy,
których ciężar i lekkość powinien
człowiek rozumny badać umysłem i intuicją?
Mam tutaj wątpliwości, racz je rozwiać, Panie! [26]
keṣāṃ balābalaṃ buddhyā
hetubhir vimṛśed budhaḥ
etat sarvaṃ samācakṣva
yathā vidyām ahaṃ prabho
||26||
Rzecze Bhiszma :
Dusza czysta osiąga wyzwolenie
dzięki wykorzenieniu wszystkich swoich wad.
Jak stalowy topór przecina żelazny łańcuch,
tak też człowiek zdyscyplinowany jest w stanie
unicestwić swe szkodliwe wrodzone skłonności. [27]
gurur uvāca
doṣair mūlād avacchinnair
viśuddhātmā vimucyate
vināśayati saṃbhūtam
ayasmayamayo yathā
tathākṛtātmā sahajair
doṣair naśyati rājasaiḥ
||27||
Wszelkie skłonności mające naturę radźasowa, tamasową
oraz czystą, niesplamioną, stanowią zalążek,
z którego wyrastają wszystkie istoty, posiadające ciała.
Natomiast do wyzwolenia prowadzi sama tylko guna sattwa. [28]
rājasaṃ tāmasaṃ caiva
śuddhātmākarmasaṃbhavam
tat sarvaṃ dehināṃ bījaṃ
sarvam ātmavataḥ samam
||28||
Dlatego też człowiek, który dba o własną duszę,
powinien precz odrzucić wszystko, co tamasowe i radźasowe.
Sattwa, uwolniona od [domieszek] radźasu i tamasu,
powinna dojść do czystości nieskalanej. [29]
tasmād ātmavatā varjyaṃ
rajaś ca tama eva ca
rajastamobhyāṃ nirmuktaṃ
sattvaṃ nirmalatām iyat
||29||
Powiadają niektórzy, że składanie ofiar
oraz inne akty związane z recytowaniem mantr,
są równie szkodliwe, jak jedzenie mięsa;
z drugiej jednak strony akty te są środkami,
prowadzącymi do oddania się Bogu
i zachowywania czystej dharmy. [30]
atha vā mantravad brūyur
māṃsādānāṃ yajuṣkṛtam
hetuḥ sa evānādāne
śuddhadharmānupālane
||30||
Kto zaś spełnia powinności,
związane z radźasową adharmą
i z pożądaniem przedmiotów,
ten popada w nadmierną zmysłowość. [31]
rajasā dharmayuktāni
kāryāṇy api samāpnuyāt
arthayuktāni cātyarthaṃ
kāmān sarvāṃś ca sevate
||31||
A kto popełnia czyny o naturze tamasowej,
wynikające z chciwości i gniewu,
ten zaczyna lubować się w krzywdzeniu innych
i w przyjemnościach zmysłowych,
i stale prześladują go senność i lenistwo. [32]
tamasā lobhayuktāni
krodhajāni ca sevate
hiṃsāvihārābhiratas
tandrīnidrāsamanvitaḥ
||32||
Kto zaś ugruntowany jest w sattwie,
kto w sattwie znalazł schronienie,
ten doświadcza czystych, lekkich i jasnych
stanów sattwicznych i nawet będąc w ciele,
promienieje pięknem, szczęściem i mądrością przepełniony. [33]
sattvasthaḥ sāttvikān bhāvāñ
śuddhān paśyati saṃśritaḥ
sa dehī vimalaḥ śrīmāñ
śuddho vidyāsamanvitaḥ
||33||

Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział dwieście piąty,
w którym jest mowa o uciszeniu radźasu.


[1] Komentarz Nilakanthy:
Celem jest osiągnięcie nieba i wyzwolenia. Pomiędzy nimi znajduje się równie sławiona, wspanialsza droga, prowadząca do wyzwolenia, mająca postać zaprzestania działania. Tą drogą, z powodu jej wspaniałości, pragną podążać ludzie mądrzejsi.

[2] Komentator dodaje, że chodzi o to, aby stale orientować się, które z naszych wad są jeszcze silne, które słabsze, które udało się już usunąć, a które pozostają.

Dodaj komentarz