Mahābhārata
inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||
Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz
Rzecze Śuka:
O najlepszy z mędrców ! Proszę, jeszcze raz, zgodnie z twoją wiedzą, opowiedz mi wszystko o tej wewnętrznej Jaźni! [1]
Rzecze Wjasa:
Zatem, mój drogi, opowiem ci o wewnętrznej Jaźni człowieka, posłuchaj mego objaśnienia. [2]
Ziemia, woda, ogień, powietrze i przestrzeń to wielkie istoty (czyli elementy grube) [tworzące ciała] istot żywych; są one jak fale oceanu[1]. [3]
Jak żółw wysuwa spod swej skorupy wszystkie swoje członki, a potem na powrót je chowa, tak te wielkie istoty do mniejszych (młodszych) stworzeń przychodzą i odchodzą. [4]
Z tych pięciu elementów zbudowane są ciała wszystkich stworzeń nieruchomych i ruchomych, i zawsze, gdy mówi się o stwarzaniu i zniszczeniu świata, wymienia się tych pięć elementów. [5]
Są one wszystkie obecne we wszystkich stworzeniach, ale Stwórca porozdzielał je pomiędzy różne stworzenia w różnych proporcjach, rozmaitym wszak służą celom, mój synu! [6]
Rzecze Śuka:
Jak należy rozumieć, że elementy umieścił Stwórca w ciałach stworzeń? Czym są zmysły, a czym są cechy ? Jak to objaśnisz, o Panie? [7]
Rzecze Wjasa:
Posłuchaj tedy w skupieniu, a wszystko, o co zapytałeś, objaśnię ci zgodnie z prawdą jedno po drugim. [8]
Dźwięk, narząd zmysłu słuchu (ucho) i wszystkie groty (puste przestrzenie) ciała pochodzą z [elementu] przestrzeni. Prany (energie życiowe), aktywność członków ciała i narząd zmysłu dotyku (skóra) to trzy cechy elementu powietrza. [9]
Kształt widzialny, narząd zmysłu wzroku (oko), i trawienie [pokarmu] to trzy cechy elementu ognia. Smak, narząd zmysłu smaku (język) i wszystkie płyny ustrojowe w ciele to trzy cechy elementu wody. [10]
Zapach, narząd zmysłu węchu (nos) i twarde części ciała to trzy cechy (transformacje, postacie) elementu ziemi. Tak oto objaśniłem ci związek pięciu elementów z narządami zmysłów. [11]
Dotyk wiatru (powietrza) jest cechą, smak – wody, a kształt widzialny jest cechą ognia. Dźwięk jest wytworem przestrzeni, a zapach uważa się za cechę elementu ziemi. [12]
Umysł (manas), intuicja (buddhi) i własna natura (svabhāva) to trójka zrodzona z własnego łona[2]; te trzy, osiągnąwszy pozycję (stan) ponad przedmiotami zmysłów, [jednak] tych przedmiotów nie przekraczają. [13]
Jak żółw, który członki swoje spod skorupy na zewnątrz wysuwa, a potem na powrót je chowa, tak buddhi stwarza narządy zmysłów, a potem na powrót je w siebie wchłania. [14]
Ta najwyższa buddhi wywołuje utożsamianie się z ciałem. To ona przeobraża się w przedmioty zmysłów i narządy zmysłowe. Skąd wziąłby się umysł i wszystkie pięć zmysłów, gdyby nie istniała buddhi? [16]
Człowiek posiada pięć zmysłów, za szósty zmysł uważa się umysł, siódmą nazywają mędrcy buddhi, a ósmym jest Pola Znawca. [17]
Funkcją zmysłu wzroku jest widzenie; umysł wytwarza wątpliwości; buddhi daje pewność poznania, a Pola Znawca nazywany jest Świadkiem (sākṣin). [18]
W tej trójce, zrodzonej z własnego łona, obecne są radźas, tamas i sattwa. Są one jednakowe we wszystkich stworzeniach i definiuje się je jako „guny”[3]. [19]
Spośród tych trzech gun tę, która daje duszy szczęście, spokój i czystość, powinno się rozpoznać jako gunę sattwę. [20]
Lecz tę, która dawałaby w ciele lub w umyśle doznanie żaru (gorąca, pieczenia, palenia, ognia, bólu, cierpienia) należy uważać za gunę radźas. [21]
Zaś tę, która sprawia, ze człowiek głupieje, ulega iluzji, omamieniu, nie widzi jasno, nie myśli i nie poznaje intuicyjnie, należy uważać za gunę tamas. [22]
Zadowolenie, przyjemność, szczęście, równowagę, spokój, dobre samopoczucie przychodzące do człowieka znikąd lub skądś, mające lub niemające przyczyny, uważać należy za efekt działania guny sattwy. [23]
Pycha, kłamstwo, fałsz, oszustwo, chciwość i zawiść, mające lub niemające przyczyny, są oznakami działania guny radźasu. [24]
Zaślepienie, niedbałość, lenistwo, senność, brak świadomości, w jakikolwiek sposób się pojawiają, powinny być rozpoznane jako cechy guny tamasu. [25]
Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy
rozdział dwieście trzydziesty dziewiąty.
[1] Komentator Nilakantha objaśnia, że choć w rzeczywistości elementy te stanowią jedność, to są postrzegane jako odrębne, tak jak fale oceanu są jedną wodą, ale postrzegane są jako odrębne.
[2] „Zrodzony z własnego łona” (svayonija), czyli odziedziczony z poprzedniego wcielenia.
[3] Sanskrycki termin guṇa etymologicznie znaczy „nić”, „sznur”. Dalsze znaczenia to „cecha”, „rodzaj”, „gatunek”, „składnik”, „element”. W tym kontekście w znaczeniu trzech nitek, z których „utkany” jest wszechświat.