Moksza-dharma-parwan 177

Rzecze Bharadwadźa:
Brahma stworzył najpierw pięć składników (dhātu),
nazywanych Wielkimi Istotami,
którymi wypełnione są te światy.
Ów [Brahma] o wielkim umyśle
stworzył też tysiące istot.
W jaki sposób zatem tylko tych pięć,
stworzonych wcześniej,
[posłużyło do budowy świata jako] Elementy? [1-2]

Rzecze Bhrygu:
Słowem „wielki” określa się to, co niezmierzone.
Dlatego owo określenie „wielkie istoty”
jest w stosunku do nich prawidłowe. [3]

Ruch – to powietrze,
dźwięk – to przestrzeń,
ciepło – to ogień,
płyn – to woda,
twardość – to ziemia.
Ciała istot żyjących składają się z tych pięciu elementów. [4]

W ten sposób [wszystkie stworzenia] nieruchome i ruchome
połączone są z tymi pięcioma elementami.
Zaś słuch, węch, smak, dotyk i wzrok nazywa się zmysłami. [5]

Rzecze Bharadwadźa:
Jeśli wszystkie te stworzenia nieruchome i ruchome
złożone są z tych pięciu elementów,
to dlaczego w ciałach stworzeń nieruchomych
nie widzi się tej piątki składników? [6]

Przecież twarde z natury drzewa ani nie są ciepłe,
ani się nie poruszają,
nie posiadają więc w swoich ciałach pięciu składników. [7]

Nie słyszą, nie widzą, nie znają zapachów,
ani też nie wiedzą, co to dotyk;
jakże więc mogą składać się z owych pięciu składników? [8]

Ponieważ rośliny nie są płynne,
ponieważ nie ma w nich ognia, ziemi ani wiatru,
i ponieważ nie mają wolnej przestrzeni wewnątrz,
nie są one [zbudowane] z elementów. [9]

Rzecze Bhrygu:
Nawet twarde drzewa mają w sobie element przestrzeni,
nie ma co do tego wątpliwości.
Rośliny zawsze zakwitają
i zawsze pojawiają się na nich owoce. [10]

Wskutek gorąca liście roślin więdną, a od zimna marzną owoce i kwiaty.
Widać więc, że mają rośliny zmysł dotyku. [11]

Na dźwięk wiatru, ognia i pioruna spadają kwiaty i owoce.
Dźwięk słyszy się uchem, zatem mają zmysł słuchu rośliny. [12]

Pnącza oplatają drzewo podchodząc do niego z różnych stron.
Gdyby nic nie widziały, nie znalazłyby drogi do drzewa.
Zatem mają zmysł wzroku rośliny. [13]

Dzięki przyjemnym i nieprzyjemnym woniom,
pochodzącym z różnych kadzideł,
rośliny odzyskują żywotność i zakwitają.
Zatem mają zmysł powonienia rośliny. [14]

Gdy drzewo choruje, daje mu się lekarstwo,
które ono wypija swymi korzeniami wraz z wodą.
Z faktu wyzdrowienia drzewa wnioskuje się,
że posiada ono zmysł smaku. [15]

Tak jak pije się wodę przez słomkę,
tak samo roślina, połączona z powietrzem,
pobiera wodę [korzeniem,
który jest jej] nogą. [16]

Ponieważ rośliny odróżniają to, co przyjemne i przykre,
a przycięte odrastają,
widać, że są one żywymi istotami.
Nie widać też, aby były pozbawione świadomości. [17]

Wodę pobraną [przez korzeń]
trawią potem ogień i powietrze.
W wyniku tej przemiany pożywienia
następuje wzrost rośliny. [18]

W ciałach wszystkich stworzeń ruchomych
występuje pięć składników.
Owe [składniki], które [umożliwiają] poruszanie się ciała,
powstają w [określonej] kolejności. [19]

Skóra, mięśnie, kości, szpik i żyły jako piąte –
te oto znajdujące się w ciele tkanki
zbudowane są z elementu ziemi. [20]

Istoty posiadające ciała [mają] pięć [odmian elementu] ognia:
energię witalną, blask oczu, gniew,
ciepłotę ciała i ogień trawiący [pokarmy]. [21]

U istot żywych uszy, nozdrza, usta, serce i trzewia
to pięć części ciała,
[zbudowanych z elementu] przestrzeni. [22]

Flegma, żółć, pot, tłuszcz i krew
to pięcioraka woda,
która zawsze znajduje się w ciałach istot żywych. [23]

Zapachy, [pochodzące z elementu] ziemi
i smaki, pochodzące z wody,
poznaje ten, kto posiada ciało.
Oczyma widzi [barwy, znajdujące się w elemencie] ognia,
dotyk zna poprzez [element] powietrza,
a dźwięk słyszy w przestrzeni. [26]

Wyliczę teraz szczegółowo [rodzaje] zapachów.
Mamy więc zapachy przyjemne, przykre, słodkie, ostre,
rozchodzące się, przylegające, suche i miękkie.
Tak oto powinno się rozróżniać dziewięć zapachów ziemi. [27-28]

Dźwięk, dotyk, barwę i smak uważa się za cechy wody.
Powiem ci teraz o smaku, a ty słuchaj uważnie. [29]

Mędrcy wymieniają takie oto smaki:
słodki, słony, gorzki, ostry, kwaśny i cierpki.
Ten sześcioraki smak uważa się za przeniknięty wodą. [30]

Dźwięk, dotyk i barwokształty
to trzy cechy [elementu] ognia.
Wzrok widzi barwokształty,
a mają one wiele rodzajów. [31]

Krótki, długi, duży, mały, kwadratowy i okrągły,
a dalej biały, czarny, czerwony, niebieski, żółty i pomarańczowy.
Tych dwanaście uważa się za cechy ognia. [32]

Dźwięk wraz z dotykiem powinno się poznać
jako dwie cechy powietrza/wiatru.
Cechą charakterystyczną powietrza jest dotyk,
a dotyk ma wiele rodzajów. [33]

Twardy, gładki, śliski, delikatny, chropowaty, gorący,
zimny, przyjemny, przykry, kleisty, miękki i równy (nie chropowaty).
Tak nazywa się dwanaście rodzajów dotyku,
[będącego cechą charakterystyczną] powietrza. [34]

Uważa się, że jedyną cechą przestrzeni jest dźwięk.
A teraz powiem ci o różnych rodzajach dźwięku. [35]

Zrodzony z szóstki{2}, byczy, raniący,
środkowy, piąty, zwinny i zanurzony –
oto siedem rodzajów dźwięku. [36]

Tych siedem rodzajów dźwięku przynależy przestrzeni,
a wszystkie one występują w trzech tonach,
[z których najniższym/pierwszym jest dźwięk] bębna. [37]

Każdy słyszalny dźwięk,
pochodzący z bębna, kotłów, konchy,
od pioruna czy jadącego powozu,
a także dźwięki wydawane przez [rozmaite ] żywe istoty
i przyrodę nieożywioną,
zalicza się do wymienionych wyżej siedmiu rodzajów.
Wszystkie owe dźwięki powstają w przestrzeni. [37ab]

Powiada się, że dźwięki rodzą się w przestrzeni
[wskutek] dotknięcia (uderzenia), [które] jest cechą powietrza.
Dźwięk jest słyszalny, gdy nastąpi uderzenie,
a nie słychać go, gdy uderzenie zostaje powstrzymane. [38]

Dzięki temu, że stale przybywa [nowych] elementów,
[możliwy jest] wzrost i rozwój [ciała].
Woda, ogień i powietrze stale żyją w ciałach [różnych] istot.
One są podstawą ciała.
Połączywszy się z pięcioma żywotnymi tchnieniami,
pozostają w ciele. [39]