Rzecze Judhiszthira:
Powiedz mi, dziadku:
co można najlepszego osiągnąć
w tym przynoszącym zgubę wszystkich istot czasie,
który [właśnie] nadchodzi{1}? [1] |
yudhiṣṭhira uvāca
atikrāmati kāle ‘smin s
arvabhūtakṣayāvahe |
kiṃ śreyaḥ pratipadyeta
tan me brūhi pitāmaha ||1||
|
Rzecze Bhiszma:
Skoro o to zapytałeś, to posłuchaj, Judhiszthiro,
dawnej opowieści o rozmowie ojca z synem,
który podobne zadał pytanie. [2] |
bhīṣma uvāca
atrāpy udāharantīmam
itihāsaṃ purātanam |
pituḥ putreṇa saṃvādaṃ
tan nibodha yudhiṣṭhira ||2||
|
|
Pewien bramin, rozmiłowany w naukach,
miał syna wielce inteligentnego i oczytanego,
stąd Medhawinem zwanego. [3]
|
dvijāteḥ kasya cit pārtha
svādhyāyaniratasya vai |
babhūva putro medhāvī
medhāvī nāma nāmataḥ ||3||
|
|
Syn ów, który poznał zarówno naukę o wyzwoleniu,
jak i praktyczną, zwykłą wiedzę,
która pozwala ludziom łatwo poruszać się w świecie,
tymi oto słowami zagadnął swego pochłoniętego studiami ojca. [4]
|
so ‘bravīt pitaraṃ putraḥ
svādhyāyakaraṇe ratam |
mokṣadharmārthakuśalo
lokatattvavicakṣaṇaḥ ||4||
|
|
Rzecze syn:
Drogi ojcze, co powinien robić człowiek mądry,
[widząc] jak szybko przemija ludzkie życie?
To mi, proszę, objaśnij, po kolei, krok po kroku.
Gdy to poznam, będę mógł spełniać swą dharmę. [5]
|
dhīraḥ kiṃ svit tāta kuryāt prajānan
kṣipraṃ hy āyur bhraśyate mānavānām |
pitas tad ācakṣva yathārthayogaṃ
mamānupūrvyā yena dharmaṃ careyam ||5||
|
|
Rzecze ojciec:
Synu! Najpierw jako uczeń bramiński niech studiuje Wedy,
a poznawszy je powinien dla oczyszczenia przodków
założyć rodzinę i spłodzić synów.
Niech zapali ognie na ołtarzu i zgodnie z regułą odprawia ofiary.
Potem niech uda się do lasu i zostanie pustelnikiem. [6]
|
pitovāca
vedān adhītya brahmacaryeṇa putra
putrān icchet pāvanārthaṃ pitṝṇām |
agnīn ādhāya vidhivac ceṣṭayajño
vanaṃ praviśyātha munir bubhūṣet ||6||
|
|
Rzecze syn:
Dlaczego mówisz o tym tak spokojnie?
Czy nie widzisz, że ten świat jest ze wszystkich stron okrążony i atakowany,
a to, co do tej pory pomyślny owoc przynosiło, zawodzi? [7]
|
putra uvāca
evam abhyāhate loke
samantāt parivārite |
amoghāsu patantīṣu
kiṃ dhīra iva bhāṣase ||7||
|
|
Odpowie ojciec:
W jaki sposób atakowany jest ten świat i przez kogo jest okrążony?
Cóż takiego, według ciebie, upada, co było niezawodne?
Czyżbyś chciał mnie przestraszyć? [8]
|
pitovāca
katham abhyāhato lokaḥ
kena vā parivāritaḥ |
amoghāḥ kāḥ patantīha
kiṃ nu bhīṣayasīva mām ||8||
|
Rzecze syn:
To śmierć atakuje świat, a starość ze wszech stron go okrąża.
Nadchodzi schyłek dni i nocy; czemu się nie ockniesz?
Kolejne dni stale przychodzą i odchodzą,
niezawodnie przybliżając koniec. [9] |
putra uvāca
mṛtyunābhyāhato loko
jarayā parivāritaḥ |
ahorātrāḥ patanty ete
nanu kasmān na budhyase ||9||
|
|
Gdy już zrozumiałem, że śmierć nie stoi,
lecz atakuje, jak mogę czekać spokojnie,
niczym ktoś wrzucony do wody?{2} [10]
|
yadāham etaj jānāmi
na mṛtyus tiṣṭhatīti ha |
so ‘haṃ kathaṃ pratīkṣiṣye
jālenāpihitaś caran ||10||
|
|
Gdy z każdą minioną nocą życia powoli ubywa,
któż mógłby żyć beztrosko?
Czy mogłyby być szczęśliwe ryby,
gdyby wiedziały, że staw, w którym żyją, niebawem wyschnie? [11]
|
rātryāṃ rātryāṃ vyatītāyām
āyur alpataraṃ yadā |
gādhodake matsya iva
sukhaṃ vindeta kas tadā |
tad eva vandhyaṃ divasam
iti vidyād vicakṣaṇaḥ ||11||
|
|
Wśród niespełnionych pragnień przychodzi śmierć i zabiera człowieka.
Tak samo szukającą świeżej trawy owcę, zajętą jedzeniem,
porywa i zabija wilczyca. [12]
|
anavāpteṣu kāmeṣu
mṛtyur abhyeti mānavam |
śaṣpāṇīva vicinvantam
anyatra-gatamānasam |
vṛkīvoraṇam āsādya
mṛtyur ādāya gacchati ||12||
|
|
Co masz dobrego do zrobienia, zrób dzisiaj,
a wtedy nie zbraknie ci czasu.
Gdyż śmierć zabiera ludzi,
choć nie wypełnili swych powinności. [13]
|
adyaiva kuru yac chreyo
mā tvā kālo ‘tyagād ayam |
akṛteṣv eva kāryeṣu
mṛtyur vai saṃprakarṣati ||13||
|
|
Co ma być zrobione jutro, niech spełni dziś;
a rankiem to, co zaplanowane na wieczór.
Bo śmierć nie patrzy, czy ktoś wypełnił swój obowiązek,
czy też nie wypełnił.
Któż wie, kogo dziś zastęp śmierci nawiedzi? [14]
|
śvaḥkāryam adya kurvīta
pūrvāhṇe cāparāhṇikam |
na hi pratīkṣate mṛtyuḥ
kṛtaṃ vāsya na vā kṛtam ||14||
|
|
Oby stał się prawym już w młodości –
bo niewiadomą jest długość naszego życia.
Gdy wypełni swe obowiązki, tutaj osiągnie sławę,
a po śmierci – szczęście. [15]
|
yuvaiva dharmaśīlaḥ syād
animittaṃ hi jīvitam |
kṛte dharme bhavet kīrtir
iha pretya ca vai sukham ||15||
|
|
Ale człowiek omroczony zaślepieniem,
trudzący się dla żony i dzieci,
pełniąc czyny zalecane bądź zabronione,
zapewnia im dobrobyt. [16]
|
mohena hi samāviṣṭaḥ
putradārārtham udyataḥ |
kṛtvā kāryam akāryaṃ vā
puṣṭim eṣāṃ prayacchati ||16||
|
|
Tego, wpatrzonego w swych synów i stada,
jak fala powodzi śpiącego tygrysa, śmierć zabiera…
i odchodzi. [17]
|
taṃ putrapaśusaṃmattaṃ
vyāsaktamanasaṃ naram |
suptaṃ vyāghraṃ mahaugho vā
mṛtyur ādāya gacchati ||17||
|
|
Zajętego gromadzeniem bogactwa,
mającego wiele niezaspokojonych pragnień,
jak tygrys porywający cielę, śmierć zabiera…
i odchodzi. [18]
|
saṃcinvānakam evaikaṃ
kāmānām avitṛptakam |
vyāghraḥ paśum ivādāya
mṛtyur ādāya gacchati ||18||
|
|
„To zrobione, tamto jeszcze do zrobienia,
to znów zaczęte a niedokończone.”
Tak przywiązanego do zdobytych z trudem wygód,
bóg Jama, który wszystko kończy,
czyni swoim poddanym. [19]
|
idaṃ kṛtam idaṃ kāryam
idam anyat kṛtākṛtam |
evam īhāsukhāsaktaṃ
kṛtāntaḥ kurute vaśe ||19||
|
|
Tych, którzy swych spełnionych czynów owoców nie doczekali,
którzy do owoców swej pracy wielce przywiązani,
którzy umiłowali swe pola, kramy i domostwa,
tych śmierć zabiera… i odchodzi.
Słabego, silnego, bohatera, tchórza, starca, czy wieszcza,
choć dóbr upragnionych nie zakosztowali, śmierć zabiera…
i odchodzi.
„Oby moje było to i tamto jeszcze” –
ludzi tak myślących,
pośród pragnień niespełnionych,
bóg śmierci, Jama, bierze w niewolę. [20]
|
kṛtānāṃ phalam aprāptaṃ
karmaṇāṃ phalasaṅginam |
kṣetrāpaṇagṛhāsaktaṃ
mṛtyur ādāya gacchati |
durbalaṃ balavantaṃ ca
śūraṃ bhīruṃ jaḍaṃ kavim |
aprāptasarvakāmārthaṃ
mṛtyur ādāya gacchati |
idaṃ me syād idaṃ me syād
ity evaṃmanaso narān |
anavāpteṣu kāmeṣu
kṛtāntaḥ kurute vaśe ||20||
|
|
Jak możesz, ojcze, żyć sobie szczęśliwie,
wiedząc, że niejedną mające przyczynę
śmierć, starość, choroba i cierpienie,
nieodłącznie związane są z ciałem? [21]
|
mṛtyur jarā ca vyādhiś ca
duḥkhaṃ cānekakāraṇam |
anuṣaktaṃ yadā dehe
kiṃ svastha iva tiṣṭhasi ||21||
|
|
Zaiste; tego, kto zrodził się w ciele,
bóg Jama wraz ze starością ścigają, by go uśmiercić.
Z parą tą bliski mają związek
zarówno istoty ruchome, jak i nieruchome. [22]
|
jātam evāntako ‘ntāya
jarā cānveti dehinam |
anuṣaktā dvayenaite
bhāvāḥ sthāvarajaṅgamāḥ ||22||
|
|
„Radość szczęśliwie żyjącego w wiosce
jest domem śmierci,
a siedzibą bogów jest las” –
tak mówi Pismo. [23]
|
mṛtyor vā gṛham evaitad
yā grāme vasato ratiḥ |
devānām eṣa vai goṣṭho
yad araṇyam iti śrutiḥ ||23||
|
|
Zadowolenie żyjącego w wiosce
jest pętającym powrozem;
ten przeciąwszy, uwalniają się ludzie dobrzy,
lecz nie przecinają go złoczyńcy. [24]
|
nibandhanī rajjur eṣā
yā grāme vasato ratiḥ |
chittvaināṃ sukṛto yānti
naināṃ chindanti duṣkṛtaḥ ||24||
|
|
Kto myślą, mową ani czynem
innych żyjących istot nie krzywdzi,
odbierając im bogactwo lub życie,
tego czyny nie wiążą. [25]
|
na hiṃsayati yaḥ prāṇān
manovākkāyahetubhiḥ |
jīvitārthāpanayanaiḥ
karmabhir na sa badhyate ||25||
|
|
Przybyłych zastępów śmierci nikt odprawić nie zdoła.
Niechaj więc człowiek prawy nie porzuca nigdy Prawdy,
bo w Prawdzie jest siedziba nieśmiertelności. [26]
|
na mṛtyusenām āyāntīṃ
jātu kaś cit prabādhate |
ṛte satyam asaṃtyājyaṃ
satye hy amṛtam āśritam ||26||
|
|
Trwając w Prawdzie, ten, dla kogo Prawda jest celem,
kto ślubował Prawdę zachowywać,
Prawdę miłujący, człowiek szlachetny, prostolinijny i opanowany,
dzięki samej tylko Prawdzie śmierć pokonać może. [27]
|
tasmāt satya-vratācāraḥ
satya-yoga-parāyaṇaḥ |
satyārāmaḥ samo dāntaḥ
satyenaivāntakaṃ jayet ||27||
|
|
Nieśmiertelność i śmierć –
obie one przebywają w ciele.
Z powodu zaćmienia świadomości nastaje śmierć,
a dzięki Prawdzie osiąga się nieśmiertelność. [28]
|
amṛtaṃ caiva mṛtyuś ca
dvayaṃ dehe pratiṣṭhitam |
mṛtyum āpadyate mohāt
satyenāpadyate ‘mṛtam ||28||
|
|
Oto ja, nieszkodzący nikomu, za cel mający Prawdę,
taki sam w szczęściu, jak i w nieszczęściu, pokój czyniący;
ja, który oddaliłem od siebie wszelką żądzę i złość,
przecież umknę śmierci,
tak jak to nieśmiertelni czynią bogowie. [29]
|
so ‘haṃ hy ahiṃsraḥ satyārthī
kāma-krodha-bahiṣkṛtaḥ |
sama-duḥkha-sukhaḥ kṣemī
mṛtyuṃ hāsyāmy amartyavat ||29||
|
|
Oto ja, lubujący się w ofierze uciszenia,
panujący nad sobą, asceta utwierdzony w ofierze Brahmana
i składający w ofierze swe słowa, myśli i czyny,
podążę teraz ścieżką wiodącą do Wyzwolenia. [30]
|
śāntiyajñarato dānto
brahmayajñe sthito muniḥ |
vāṅmanaḥkarmayajñaś ca
bhaviṣyāmy udagāyane ||30||
|
|
Jak mógłby ktoś tak mądry jak ja,
niczym upiór składać krwawe, zadające ból ofiary ze zwierząt?
Takie ofiary, spełniane przez kastę rycerską,
przynoszą nietrwałe owoce. [31]
|
paśu-yajñaiḥ kathaṃ hiṃsrair
mādṛśo yaṣṭum arhati |
antavadbhir uta prājñaḥ
kṣatrayajñaiḥ piśācavat ||31||
|
|
Ten, kto [potrafiłby] stale utrzymywać należyte skupienie
w mowie, myśli, ascezie, wyrzeczeniu i praktyce jogi,
ten zaiste mógłby osiągnąć wszystko. [32]
|
yasya vāṅmanasī syātāṃ
samyak praṇihite sadā |
tapas tyāgaś ca yogaś ca
sa vai sarvam avāpnuyāt ||32||
|
|
Nie ma oka tak bystrego, jak oko mądrości,
Nie ma mocy tak potężnej, jak jest moc poznania,
Nie ma cierpienia równego cierpieniu żądzy,
Nie ma szczęścia równego szczęściu wyrzeczenia. [33]
|
nāsti vidyāsamaṃ cakṣur
nāsti vidyāsamaṃ balam |
nāsti rāgasamaṃ duḥkhaṃ
nāsti tyāgasamaṃ sukham ||33||
|
|
W atmanie i przez atmana zrodzony,
choć nie mam synów,
w atmanie spoczywam i bez pomocy potomstwa
w atmanie tylko żyć będę. [34]
|
ātmany evātmanā jāta
ātmaniṣṭho ‘prajo ‘pi vā |
ātmany eva bhaviṣyāmi
na māṃ tārayati prajā ||34||
|
|
Dla bramina, jak ja, nie ma nic cenniejszego nad
samotność, równowagę, prawdę, stałość charakteru, przebaczanie i prostotę.
Gdy te zachowa, z radością wypełniać będzie swe obowiązki. [35]
|
naitādṛśaṃ brāhmaṇasyāsti vittaṃ
yathaikatā samatā satyatā ca |
śīle sthitir daṇḍanidhānam ārjavaṃ
tatas tataś coparamaḥ kriyābhyaḥ ||35||
|
|
Cóż ci po bogactwie, braminie,
cóż po krewnych, cóż po żonach tobie, który umrzesz?
Szukaj atmana, w tajemnym ukrytego miejscu.
[Czy wiesz], dokąd odeszli twój dziad i ojciec? [36]
|
kiṃ te dhanair bāndhavair vāpi kiṃ te
kiṃ te dārair brāhmaṇa yo mariṣyasi |
ātmānam anviccha guhāṃ praviṣṭaṃ
pitāmahas te kva gataḥ pitā ca ||36||
|
|
Rzecze Bhiszma:
Zatem, o królu, i ty także zwróć się w stronę prawdy i dharmy,
tak jak zrobił to ów ojciec, wysłuchawszy słów swego syna. [37]
|
bhīṣma uvāca
putrasyaitad vacaḥ śrutvā
tathākārṣīt pitā nṛpa |
tathā tvam api vartasva
satya-dharma-parāyaṇaḥ ||37||
|
