Mahābhārata
inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||
Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz
Rzecze Bharadwadźa: |
bharadvāja uvāca dānasya kiṃ phalaṃ prāhur dharmasya caritasya ca | tapasaś ca sutaptasya svādhyāyasya hutasya ca ||1|| |
Rzecze Bhrygu: |
bhṛgur uvāca hutena śāmyate pāpaṃ svādhyāye śāntir uttamā | dānena bhoga ity āhus tapasā sarvam āpnuyāt ||2|| |
Powiedziano także, iż dary są dwóch rodzajów: |
dānaṃ tu dvividhaṃ prāhuḥ paratrārtham ihaiva ca | sadbhyo yad dīyate kiṃ cit tat paratropatiṣṭhati ||3|| |
Cokolwiek zaś daje się [ludziom] złym, |
asatsu dīyate yat tu tad dānam iha bhujyate | yādṛśaṃ dīyate dānaṃ tādṛśaṃ phalam āpyate ||4|| |
Rzecze Bharadwadźa: |
bharadvāja uvāca kiṃ kasya dharmacaraṇaṃ kiṃ vā dharmasya lakṣaṇam | dharmaḥ katividho vāpi tad bhavān vaktum arhati ||5|| |
Rzecze Bhrygu: |
bhṛgur uvāca svadharma-caraṇe yuktā ye bhavanti manīṣiṇaḥ | teṣāṃ dharma-phalāvāptir yo ‘nyathā sa vimuhyati ||6|| |
Rzecze Bharadwadźa: |
bharadvāja uvāca yad etac cāturāśramyaṃ brahmarṣi-vihitaṃ purā | teṣāṃ sve sve ya ācārās tān me vaktum ihārhasi ||7|| |
Rzecze Bhrygu: |
bhṛgur uvāca pūrvam eva bhagavatā lokahitam anutiṣṭhatā dharma-saṃrakṣaṇārtham āśramāś catvāro ‘bhinirdiṣṭāḥ | tatra gurukula-vāsam eva tāvat prathamam āśramam udāharanti | samyag atra śauca-saṃskāra-vinaya-niyama-praṇīto vinītātmā ubhe saṃdhye bhāskarāgni-daivatāny upasthāya vihāya tandrālasye guror abhivādana-vedābhyāsa-śravaṇa-pavitrīkṛtāntarātmā triṣavaṇam upaspṛśya brahmacaryāgni-paricaraṇa-guru-śuśrūṣānityo bhaikṣādi-sarva-niveditāntarātmā | guru-vacana-nirdeśānuṣṭhānāpratikūlo guru-prasāda-labdha-svādhyāya-tatparaḥ syāt ||8|| |
Mówi o tym następujący werset: |
guruṃ yas tu samārādhya dvijo vedam avāpnuyāt | bhavati cātra ślokaḥ | tasya svarga-phalāvāptiḥ sidhyate cāsya mānasam ||9|| |
Drugi okres życia (drugą aśramę) |
gārhasthyaṃ khalu dvitīyam āśramaṃ vadanti | tasya samudācāra-lakṣaṇaṃ sarvam anuvyākhyāsyāmaḥ | samāvṛttānāṃ sadārāṇāṃ saha-dharma-caryā-phalārthināṃ gṛhāśramo vidhīyate | dharmārtha-kāmāvāptir hy atra trivarga-sādhanam avekṣyā-garhitena karmaṇā dhanāny ādāya svādhyāya-prakarṣopalabdhena brahmarṣi-nirmitena vā adrisāra-gatena vā havya-niyamābhyāsa-daivata-prasādopalabdhena vā dhanena gṛhastho gārhasthyaṃ pravartayet | tad dhi sarvāśramāṇāṃ mūlam udāharanti | gurukula-vāsinaḥ parivrājakā ye cānye saṃkalpita-vrata-niyama-dharmānuṣṭhāyinas teṣām apy ata eva bhikṣā-bali-saṃvibhāgāḥ pravartante ||10|| |
Tym, którzy wchodzą w trzeci okres życia, zwany „leśnym”{2}, |
vānaprasthānāṃ dravyopaskāra iti prāyaśaḥ khalv ete sādhavaḥ sādhu-pathya-darśanāḥ svādhyāya-prasaṅginas tīrthābhigamana-deśa-darśanārthaṃ pṛthivīṃ paryaṭanti | teṣāṃ pratyutthānābhivādanānasūyā-vāk-pradāna-saumukhya-śaktyāsana-śayanābhyavahāra-sat-kriyāś ceti ||11|| |
Mówi o tym następujący werset: |
atithir yasya bhagnāśo gṛhāt pratinivartate | bhavati cātra ślokaḥ | sa dattvā duṣkṛtaṃ tasmai puṇyam ādāya gacchati ||12|| |
W okresie „domowym” czci się bogów składając ofiary ogniowe, |
api cātra yajña-kriyābhir devatāḥ prīyante nivāpena pitaro vedābhyāsa-śravaṇa-dhāraṇena ṛṣayaḥ | apatyotpādanena prajāpatir iti ||13|| |
Są tu jeszcze dwa wersety, [mówiące o tym, jak należy odnosić się do innych istot]: „Do wszystkich istot powinno się przemawiać w sposób uprzejmy, głosem łagodnym i miłym dla ucha; natomiast ostra krytyka, ganienie i ubliżanie są zabronione. Pogarda, brak szacunku, pycha i oszustwa są naganne i zabronione; natomiast w każdym z czterech okresów życia zaleca się pielęgnowanie cnót takich jak: niekrzywdzenie, prawda i powściąganie gniewu.” [14-15] |
vatsalāḥ sarva-bhūtānāṃ vācyāḥ śrotrasukhā giraḥ | ślokau cātra bhavataḥ | parivādopaghātau ca pāruṣyaṃ cātra garhitam ||14|| avajñānam ahaṃkāro dambhaś caiva vigarhitaḥ | ahiṃsā satyam akrodhaḥ sarvāśramagataṃ tapaḥ ||15|| |
W okresie „domowym” można swobodnie czerpać radość |
api cātra mālyābharaṇa-vastrābhyaṅga-gandhopabhoga-nṛtta-gīta-vāditra-śruti-sukha-nayanābhirāma-saṃdarśanānāṃ prāptir bhakṣya-bhojya-peya-lehya-coṣyāṇām abhyavahāryāṇāṃ vividhānām upabhogaḥ svadāra-vihāra-saṃtoṣaḥ kāma-sukhāvāptir iti ||16|| |
Kto w okresie „domowym” stale dąży |
tri-varga-guṇa-nirvṛttir yasya nityaṃ gṛhāśrame | sa sukhāny anubhūyeha śiṣṭānāṃ gatim āpnuyāt ||17|| |
Nawet ten, kto żywiłby się ziarnem, |
uñchavṛttir gṛhastho yaḥ svadharma-caraṇe rataḥ | tyakta-kāma-sukhārambhas tasya svargo na durlabhaḥ ||18|| |
Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Księgi Ciszy, rozdział sto osiemdziesiąty czwarty,
w którym jest mowa o czterech okresach życia.
{1} Słowo „āśrama” pochodzi od czasownika „śram” = „być zmęczonym wskutek wysiłku, wysilać się”, poprzedzonego przedrostkiem „ā” = „do”. W dosłownym znaczeniu „āsrama” = „czynienie wysiłku w jakimś miejscu lub w jakimś celu”. Miejscem pierwszej aśramy jest dom guru, zaś celem – nauka. Miejscem drugiej – własny dom, a cele są tutaj trzy – dharma, artha (dosł. „rzecz”; chodzi tutaj o zapewnienie dostatku rodzinie) i kāma – rozkosz miłości erotycznej. Miejscem trzeciej aśramy ma być leśna pustelnia, a jej celem – studiowanie nauk o wyzwoleniu duszy. (Przyp. tłum.)
{2} Obowiązki rodzinne można było uznać za wypełnione w momencie urodzenia się wnuków. W okresie trzecim należało zacząć od znalezienia nauczyciela, pod którego kierunkiem miało się studiować nauki o wyzwoleniu. W owych starożytnych czasach siedzibami nauczycieli były zwykle leśne pustelnie, stąd nazwa „vanaprasthāśrama” = „aśrama przebywającego w lesie”. (Przyp. tłum).