Moksza-dharma-parwan 168

Mahābhārata

inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||

Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz

Rzecze Judhiszthira:
Powiedziałeś już o dharmie zalecanej królom,
a teraz, Panie, racz opowiedzieć o dharmie,
zalecanej ludziom w różnych okresach życia. [1]

yudhiṣṭhira uvāca
dharmāḥ pitāmahenoktā
rājadharmāśritāḥ śubhāḥ |
dharmam āśramiṇāṃ śreṣṭhaṃ
vaktum arhasi pārthiva ||1||

Rzecze Bhiszma:
Wszędzie zaleca się prowadzący do nieba tapas,
którego owocem jest prawda.
Żadna praktyka religijna nie pozostaje bezowocna,
gdy spełnia się tę dharmę, która wrót ma wiele. [2]
 bhīṣma uvāca
sarvatra vihito dharmaḥ
svargyaḥ satyaphalaṃ tapaḥ |
bahudvārasya dharmasya
nehāsti viphalā kriyā ||2||
Do jakiej cnoty dąży się zdecydowanie, tę tylko się osiąga,
o najlepszy z Bharatów, a nie żadną inną. [3]
yasmin yasmiṃs tu vinaye
yo yo yāti viniścayam |
sa tam evābhijānāti
nānyaṃ bharatasattama ||3||

A kiedy człowiek traktuje bieg świata jako bezwartościowy,
wtedy w następnym swym wcieleniu rodzi się tutaj
jako pozbawiony pragnień (virāgaḥ).
Nie ma co do tego żadnych wątpliwości. [4]

yathā yathā ca paryeti
lokatantram asāravat |
tathā tathā virāgo ‘tra
jāyate nātra saṃśayaḥ ||4||
O, Judhiszthiro! W tak zbudowanym świecie,
przynoszącym liczne niedogodności,
człowiek rozumny powinien dążyć
do osiągnięcia wyzwolenia duszy. [5]
evaṃ vyavasite loke
bahudoṣe yudhiṣṭhira |
ātmamokṣanimittaṃ vai
yateta matimān naraḥ ||5||
Rzecze Judhiszthira:
Powiedz mi, Panie, w jaki oręż uzbroić swoją psychikę,
jak ukoić smutek, gdy zdarzy się, że majątek popadnie w ruinę,
a najbliżsi – żona, syn lub ojciec – umierają? [6]
yudhiṣṭhira uvāca
naṣṭe dhane vā dāre vā
putre pitari vā mṛte |
yayā buddhyā nudec chokaṃ
tan me brūhi pitāmaha ||6||
Rzecze Bhiszma:
Gdy majątek w ruinie, a najbliżsi umierają –
ach, to cierpienie, to rozpacz!
Kto tak czuje, ten powinien dążyć
do usunięcia owej rozpaczy. [7]
bhīṣma uvāca
naṣṭe dhane vā dāre vā
putre pitari vā mṛte |
aho duḥkham iti dhyāyañ
śokasyāpacitiṃ caret ||7||

W tym miejscu niech cię pouczy opowieść,
którą pewien bramin starał się niegdyś
pocieszyć króla Senadźita. [8]

atrāpy udāharantīmam
itihāsaṃ purātanam |
yathā senajitaṃ vipraḥ
kaś cid ity abravīd vacaḥ ||8||

Ujrzawszy smutne oblicze króla,
rozpaczającego nad zmarłym synem,
bramin w te odezwał się słowa: [9]

putraśokābhisaṃtaptaṃ
rājānaṃ śokavihvalam |
viṣaṇṇavadanaṃ dṛṣṭvā
vipro vacanam abravīt ||9||

Czy to możliwe, abyś ty, królu,
lamentował, oszalały z rozpaczy?
Czymże się smucisz?
Jeśli ty będziesz rozpaczał,
inni też pójdą w twe ślady. [10]

kiṃ nu khalv asi mūḍhas
tvaṃ śocyaḥ kim anuśocasi |
yadā tvām api śocantaḥ
śocyā yāsyanti tāṃ gatim ||10||

Ty, ja, a także ci, którzy teraz ciebie, królu, otaczają –
my wszyscy kiedyś umrzemy i odejdziemy tam,
skąd przyszliśmy. [11]

tvaṃ caivāhaṃ ca ye cānye
tvāṃ rājan paryupāsate |
sarve tatra gamiṣyāmo
yata evāgatā vayam ||11||

Rzecze Senadzit:
Powiedz mi, panie, bogaty w ascezę:
co sprawiło, iż ty sam nie ulegasz przygnębieniu?
Czy sprawiła to twoja myśl,
czy cierpliwe znoszenie niewygód,
czy twoje poznanie, czy też skupienie,
czy może przeczytane księgi? [12]

senajid uvāca
kā buddhiḥ kiṃ tapo vipra
kaḥ samādhis tapodhana |
kiṃ jñānaṃ kiṃ śrutaṃ vā
te yat prāpya na viṣīdasi ||12||

Rzecze bramin:
Tego atmana mi żal, który mieszka w sercu
i na zmianę cieszy się lub smuci,
gdy doznaje przyjemności lub cierpi.
Gdy wszędzie widzę istoty, nękane cierpieniem,
nie jest moją nawet ta dusza.
Ale moją jest cała Ziemia. [13]

brāhmaṇa uvāca
paśya bhūtāni duḥkhena
vyatiṣaktāni sarvaśaḥ |
ātmāpi cāyaṃ na mama
sarvā vā pṛthivī mama ||13||

A jak moją – tak i innych.
To pojąwszy, nie moją jest udręka.
Dzięki takiej myśli
nie cieszę się i nie smucę. [14]

yathā mama tathānyeṣām
iti buddhyā na me vyathā |
etāṃ buddhim ahaṃ prāpya
na prahṛṣye na ca vyathe ||14||

Tak jak w wielkim oceanie
spotykają się dwa kawałki drewna,
a spotkawszy się, oddalają się od siebie,
tak samo spotykają się ludzie. [15]

yathā kāṣṭhaṃ ca kāṣṭhaṃ ca
sameyātāṃ mahodadhau |
sametya ca vyapeyātāṃ
tadvad bhūtasamāgamaḥ ||15||

Podobnie jest z dziećmi,
wnukami, krewnymi i przyjaciółmi.
Nie należy do nich lgnąć, gdyż pewne jest,
iż czeka nas trwałe z nimi rozłączenie. [16]

evaṃ putrāś ca pautrāś ca
jñātayo bāndhavās tathā |
teṣu sneho na kartavyo
viprayogo hi tair dhruvam ||16||

Wszyscy przybywamy z nieznanego
i znów w nieznane odchodzimy.
Tamten ciebie nie zna, ani ty jego; któż jest rzeczywisty?
I nad kim właściwie rozpaczasz? [17]

adarśanād āpatitaḥ
punaś cādarśanaṃ gataḥ |
na tvāsau veda na tvaṃ taṃ
kaḥ san kam anuśocasi ||17||

Szc