Moksza-dharma-parwan 168

Rzecze Judhiszthira:
Powiedziałeś już o dharmie zalecanej królom,
a teraz, Panie, racz opowiedzieć o dharmie,
zalecanej ludziom w różnych okresach życia. [1]

A kiedy człowiek traktuje bieg świata jako bezwartościowy,
wtedy w następnym swym wcieleniu rodzi się tutaj
jako pozbawiony pragnień (virāgaḥ).
Nie ma co do tego żadnych wątpliwości. [4]

W tym miejscu niech cię pouczy opowieść,
którą pewien bramin starał się niegdyś
pocieszyć króla Senadźita. [8]

Ujrzawszy smutne oblicze króla,
rozpaczającego nad zmarłym synem,
bramin w te odezwał się słowa: [9]

Czy to możliwe, abyś ty, królu,
lamentował, oszalały z rozpaczy?
Czymże się smucisz?
Jeśli ty będziesz rozpaczał,
inni też pójdą w twe ślady. [10]

Ty, ja, a także ci, którzy teraz ciebie, królu, otaczają –
my wszyscy kiedyś umrzemy i odejdziemy tam,
skąd przyszliśmy. [11]

Rzecze Senadzit:
Powiedz mi, panie, bogaty w ascezę:
co sprawiło, iż ty sam nie ulegasz przygnębieniu?
Czy sprawiła to twoja myśl,
czy cierpliwe znoszenie niewygód,
czy twoje poznanie, czy też skupienie,
czy może przeczytane księgi? [12]

Rzecze bramin:
Tego atmana mi żal, który mieszka w sercu
i na zmianę cieszy się lub smuci,
gdy doznaje przyjemności lub cierpi.
Gdy wszędzie widzę istoty, nękane cierpieniem,
nie jest moją nawet ta dusza.
Ale moją jest cała Ziemia. [13]

A jak moją – tak i innych.
To pojąwszy, nie moją jest udręka.
Dzięki takiej myśli
nie cieszę się i nie smucę. [14]

Tak jak w wielkim oceanie
spotykają się dwa kawałki drewna,
a spotkawszy się, oddalają się od siebie,
tak samo spotykają się ludzie. [15]

Podobnie jest z dziećmi,
wnukami, krewnymi i przyjaciółmi.
Nie należy do nich lgnąć, gdyż pewne jest,
iż czeka nas trwałe z nimi rozłączenie. [16]

Wszyscy przybywamy z nieznanego
i znów w nieznane odchodzimy.
Tamten ciebie nie zna, ani ty jego; któż jest rzeczywisty?
I nad kim właściwie rozpaczasz? [17]

Szczęście i nieszczęście ludzi obracają się jak koło.
Udręka żądzy jest źródłem cierpienia,
gdy zaś mija cierpienie,
wtedy nastaje szczęście.
Z przyjemności rodzi się przykrość i tak znów, i znów…
Po przyjemności natychmiast przychodzi przykrość,
po przykrości – znów przyjemność… [18]

Z przyjemności popadasz w przykrość,
a potem znów osiągasz przyjemność.
Nie na zawsze popada się w przykrości
i nie na zawsze osiąga się przyjemności. [19]

Mieć przyjaciół to za mało, by osiągnąć szczęście;
gdy masz wrogów, to nie znaczy, żeś jest nieszczęśliwym.
Można mądrym być, lecz biednym, a bogatym być
nie znaczy wcale być szczęśliwym. [20]

Mądrość nie pomaga w osiąganiu bogactwa,
a głupota nie przeszkadza jego zdobywaniu.
Nikt inny, tylko mędrzec
zna wszystkie ludzkie sprawy
i ich ukryte przyczyny. [21]

Szczęście należy do tego szczęśliwca,
który ma w nim udział –
mądry czy głupi, bohater czy tchórz,
analfabeta czy uczony, słaby czy silny. [22]

Nie da się zaprzeczyć, że korzyść z krowy ma ten,
kto pije jej mleko –
czy będzie to cielę czy pasterz,
właściciel czy złodziej. [23]

Mędrcy nazywają szczęściem osiągnięcie krańca
i cieszą ich ludzie szczęśliwi,
nie zaś ci, którzy cierpią
pomiędzy dwoma krańcami. [25]

Ci zaś, którzy nie doszli jeszcze do mądrości,
ale już przekroczyli głupotę,
skłonni są nadmiernie się cieszyć
lub popadać w rozpacz. [27]

Przyjemność przychodzi wraz z ustaniem cierpienia;
a brak energii i bezczynność to cierpienie.
Przyjemność wzrasta wraz ze wzrostem biegłości i umiejętności.
Pomyślność i szczęście, nieodłączne, zawsze razem mieszkają
w domu mądrego i pracowitego, nie zaś leniwego. [29]

Niezależnie od tego,
czy doznaje człowiek przyjemności czy przykrości,
czy spotyka wroga, czy kogoś miłego sercu,
dobrze jest, jeśli nie ulega wzruszeniom
i serce swe uciszy. [30]

Tysiące smutków i setki podniet
dzień w dzień nawiedzają głupca –
ale nie człowieka mądrego. [31]

Smutek nie dotyka człowieka:
o obudzonej intuicji,
posiadającego wiedzę (świadomego),
żądnego wiedzy,
pozbawionego złości,
powściągliwego,
nie ulegającego zmysłom. [32]

W takim stanie świadomości ugruntowany,
oby działał człowiek mądry!
Bo smutek nie może dotknąć tego, kto poznał
przychodzenie i odchodzenie, wzrost i rozpad. [33]

Dlatego powinno się odciąć korzeń, będący przyczyną
czy to smutku, czy strachu, cierpienia czy męczarni,
choćby miał to być nawet jeden z członków ciała. [34]

Kto którekolwiek ze swych pożądań porzuci,
ten zaraz szczęściem jaśnieje.
Zaś ten, kto żądzom ulega, przez swoje żądze ginie. [35]

I to szczęście, które przynosi przeżyta tu, na ziemi, miłość,
i to, które w boskim świecie nazywa się wielkim –
te nie są warte nawet maleńkiej cząstki szczęścia,
jakie daje człowiekowi zniweczenie żądzy. [36]

Czyny popełnione w poprzednim wcieleniu
– czy to czyste, czy też nieczyste –
dzielą ludzi wedle tego, jak postępowali:
na mądrych i głupich, odważnych i tchórzliwych. [37]

W ten sposób we wszystkich istotach
odradza się zaiste to,
co miłe i niemiłe, przyjemności i przykrości. [38]

A kiedy już jak żółw,
który chowa pod skorupę wszystkie członki,
powściągnie wszystkie swoje żądze,
wtedy powstaje w duszy jej własne światło
i dusza w samej sobie znajduje błogi spokój i ciszę,
wezbraną szczęściem. [40]

Cokolwiek zaś zostaje wytworzone
przez poczucie własności,
wszystko to przynosi cierpienie. [41]

A kiedy człowiek się nie boi i innych nie przestrasza,
kiedy nie pragnie i nie nienawidzi,
wtedy łączy się z Brahmanem. [42]

Szczęście należy do tego,
kto zdołał pozbyć się śmiertelnej choroby –
tej dla głupców trudnej do porzucenia żądzy,
która nie starzeje się nawet u niedołężnych starców. [45]

W tym miejscu, o królu, warto przytoczyć strofy,
które wyśpiewała Pingala.
Mówią one o tym, jak pomimo bolesnych przeżyć
osiągnęła ona odwieczną dharmę
[i weszła na ścieżkę cnoty]. [46]

Przypadek, przeznaczenie bądź dawne czyny
sprawić mogą, iż zło się w dobro obraca.
Dziś, przebudzona i pokorna,
nie ulegam już zmysłom. [51]

Rzecze Bhiszma:
Takimi oto oraz innymi jeszcze przekonującymi opowieściami mędrca
podniesiony na duchu król Senadźit [zaniechał smutków]
i cieszył się szczęściem. [53]