Mahābhārata
inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||
Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz
| Rzecze Bhiszma: Człowiek, który idzie drogą czynu, ceni sobie czyny; podobnie ten, który idzie drogą poznania, nie ceni niczego innego jak poznanie. [1] |
gurur uvāca pravṛttilakṣaṇo dharmo yathāyam upapadyate teṣāṃ vijñānaniṣṭhānām anyat tattvaṃ na rogate ||1|| |
| Trudno osiągalni są [dzisiaj] znawcy Wed, zgodnie z Wed naukami żyjący; oni pragną tutaj celu i drogi na równi z innymi sławionej. [1][2] |
durlabhā vedavidvāṃso vedokteṣu vyavasthitāḥ prayojanam atas tv atra mārgam icchanti saṃstutam ||2|| |
| Ponieważ drogę tę wybierają zwykle najlepsi [z ludzi], nie jest ona zła, ani potępiana. Mądrość, która nakazuje powstrzymanie się od działania, prowadzi do celu najwyższego. [3] |
sadbhir ācaritatvāt tu vṛttam etad agarhitam iyaṃ sā buddhir anyeyaṃ yayā yāti parāṃ gatim ||3|| |
| Jako posiadacz ciała, z powodu swego zaślepienia, przeżywa człowiek wszelkie doświadczenia, związane z radźasowymi i tamasowymi stanami pożądania, gniewu etc. [4] |
śarīravān upādatte mohāt sarvaparigrahān kāmakrodhādibhir bhāvair yukto rājasatāmasaiḥ ||4|| |
| Dlatego ten, kto pragnie się od ciała uwolnić, nie powinien dopuszczać się czynów nieczystych; swoim działaniem powinien otwierać sobie drogę do wyzwolenia i nie powinien zatrzymywać się w wyższych, czystych światach. [5] |
nāśuddham ācaret tasmād abhīpsan dehayāpanam karmaṇo vivaraṃ kurvan na lokān āpnuyāc chubhān ||5|| |
| Tak jak nie osiąga blasku złoto, posiadające domieszkę żelaza, tak też nie osiąga zdolności oświecania (iluminacji) świadomość niedojrzała, zwana zanieczyszczoną. [6] |
lohayuktaṃ yathā hema vipakvaṃ na virājate tathāpakvakaṣāyākhyaṃ vijñānaṃ na prakāśate ||6|| |
| Kto by zaś zaślepiony żądzą i chciwością czynił adharmę (nieprawość), ścieżkę prawości pogwałciwszy, ten ginie wraz ze wszystkim, co do niego należy. [7] |
yaś cādharmaṃ caren mohāt kāmalobhāv anu plavan dharmyaṃ panthānam ākramya sānubandho vinaśyati ||7|| |
| Niechaj więc, powodowany namiętnością, nie goni za przedmiotami zmysłowymi, gdyż wtedy stale prześladować go będą ataki gniewu oraz stany zadowolenia i przygnębienia. [8] |
śandādīn viṣayāṃs tasmād asaṃrāgād anuplavet krodhaharṣau viṣādaś ca jāyante hi parasparam ||8|| |
| Cóż miałby mówić, kogóż wielbić i komu miałby się skarżyć człowiek, przebywający w tym ciele, złożonym z pięciu elementów oraz gun sattwy, radźasu i tamasu ? [9] |
pañcabhūtātmake dehe sattvarājasatāmase kam abhiṣṭuvate cāyaṃ kaṃ vā krośati kiṃ vadet ||9|| |
| Do przedmiotów zmysłowych przywiązują się dzieci i głupcy; z powodu braku prawdziwego poznania, nie pojmują oni Atmana, będącego najwyższą świadomością. [10] |
sparśarūparasādyeṣu saṅgaṃ gacchanti bāliśāḥ nāvagacchanty avijñānād ātmajaṃ pārthivaṃ guṇam ||10|| |
| Jak zbudowany z glinianych cegieł dom chroni położona na dachu gliniana dachówka, tak to zbudowane z elementu ziemi ciało chroni (zachowuje przy życiu) pokarm, będący modyfikacją elementu ziemi. [11] |
mṛnmayaṃ śaraṇaṃ yadvan mṛdaiva parilipyate pārthivo ‚yaṃ tathā deho mṛdvikārair vilipyate ||11|| |
| Miód, olej, mleko, topione masło, mięso, sól, cukier, ziarna zbóż, owoce i warzywa są modyfikacjami elementów ziemi i wody [12] |
madhu tailaṃ payaḥ sarpir māṃsāni lavaṇaṃ guḍaḥ dhānyāni phalamūlāni mṛdvikārāḥ sahāmbhasā ||12|| |
| Mieszkający w leśnych pustelniach pustelnicy, którzy dążą do zniweczenia swoich pragnień, ponieważ trudzą się wielce, powinni dla podtrzymania życia spożywać prosty pokarm, wytworzony na wsi. [13] |
yadvat kāntāram ātiṣṭhan nautsukyaṃ samanuvrajet śramād āhāram ādadyād asvādv api hi yāpanam ||13|| |
| Podobnie ci, którzy żyją w wielkim lesie sansary i oddani są całkowicie swojej pracy, powinni spożywać pokarm w celu podtrzymania życia; a spożywany pokarm powinni traktować tak, jak chory traktuje lekarstwo. [14] |
tadvat saṃsārakāntāram ātiṣṭhañ śramatatparaḥ yātrārtham adyād āhāraṃ vyādhito bheṣajaṃ yathā ||14|| |
|
Człowiek, pragnący [osiągnąć] stan [boskiego] spokoju, |
satyaśaucārjavatyāgair yaśasā vikrameṇa ca kṣāntyā dhṛtyā ca buddhyā ca manasā tapasaiva ca ||15|| bhāvān sarvān yathāvṛttān saṃvaseta yathākramam śāntim icchann adīnātmā saṃyacched indriyāṇi ca ||16|| |
| Omamione gunami sattwy, radźasu i tamasu, na kołowrocie wcieleń potężnym [nieustannie] obracają się [wszystkie] żywe stworzenia. [17] |
sattvena rajasā caivat amasā caiva mohitāḥ cakravat parivartante hy ajñānāj jantavo bhṛśam ||17|| |
| Dlatego też powinno się należycie poznać szkody, jakie powstają wskutek niewiedzy i precz odrzucić mającą przyczynę w niewiedzy oraz rodzącą cierpienia ahankarę. [18] |
tasmāt samyak parīkṣeta doṣān ajñānasaṃbhavān ajñānaprabhavaṃ nityam ahaṃkāraṃ parityajet ||18|| |
| Pięć żywiołów, zmysły, guny: sattwa, radźas i tamas, a także trzy światy wraz z Iśwarą, [ich stwórcą] – wszystko to osadzone jest w ahankarze. [19] |
mahābhūtānīndriyāṇi guṇāḥ sattvaṃ rajas tamaḥ trailokyaṃ seśvaraṃ sarvam ahaṃkāre pratiṣṭhitam ||19|| |
| Tak jak pod wpływem stale działającego czasu nieodmiennie pojawiają się tu, na ziemi kolejne pory roku, tak samo powinno się wiedzieć, że wszystkie istoty działają zawsze pod wpływem ahankary. [20] |
yatheha niyataṃ kālo darśayaty ārtavān guṇān tadvad bhūteṣv ahaṃkāraṃ vidyād bhūtapravartakam ||20|| |
| Powinno się też poznać gunę tamas jako ogłupiającą, czarną zasłonę, zrodzoną z niewiedzy. A teraz posłuchaj o związanych z przyjemnością i przykrością cechach trzech gun: sattwy, radźasu i tamasu. [21] |
saṃmohakaṃ tamo vidyāt kṛṣṇam ajñānasaṃbhavam prītiduḥkhanibaddhāṃś ca samastāṃs trīn atho guṇān sattvasya rajasaś caiva tamasaś ca nibodha tān ||21|| |
| Szczęście, zadowolenie płynące z rozkoszy, brak wątpliwości, stałość i pamiętliwość – oto są cechy guny sattwy. Poznaj też cechy radźasu i tamasu: są nimi pożądliwość i gniew, omamienie, chciwość i zaślepienie, a także przygnębienie, smutek, brak energii oraz pycha, arogancja i podłość (niegodziwość). [22-23] |
pramoho harṣajaḥ prītir asaṃdeho dhṛtiḥ smṛtiḥ etān sattvaguṇān vidyād imān rājasatāmasān ||22|| kāmakrodhau pramādaś ca lobhamohau bhayaṃ klamaḥ viṣādaśokāv aratir mānadarpāv anāryatā ||23|| |
| Oceniwszy we właściwy sposób cięższe i lżejsze wady swej duszy, powinno się nadal nieprzerwanie je śledzić.[2] [24] |
doṣāṇām evamādīnāṃ parīkṣya gurulāghavam vimṛśed ātmasaṃsthānām ekaikam anusaṃtatam ||24|| |
|
Rzecze uczeń: |
śiṣya uvāca ke doṣā manasā tyaktāḥ ke buddhyā śithilīkṛtāḥ ke punaḥ punar āyānti ke mohād aphalā iva ||25|| |
| I ktoreż to są owe wady duszy, których ciężar i lekkość powinien człowiek rozumny badać umysłem i intuicją? Mam tutaj wątpliwości, racz je rozwiać, Panie! [26] |
keṣāṃ balābalaṃ buddhyā hetubhir vimṛśed budhaḥ etat sarvaṃ samācakṣva yathā vidyām ahaṃ prabho ||26|| |
| Rzecze Bhiszma : Dusza czysta osiąga wyzwolenie dzięki wykorzenieniu wszystkich swoich wad. Jak stalowy topór przecina żelazny łańcuch, tak też człowiek zdyscyplinowany jest w stanie unicestwić swe szkodliwe wrodzone skłonności. [27] |
gurur uvāca doṣair mūlād avacchinnair viśuddhātmā vimucyate vināśayati saṃbhūtam ayasmayamayo yathā tathākṛtātmā sahajair doṣair naśyati rājasaiḥ ||27|| |
| Wszelkie skłonności mające naturę radźasowa, tamasową oraz czystą, niesplamioną, stanowią zalążek, z którego wyrastają wszystkie istoty, posiadające ciała. Natomiast do wyzwolenia prowadzi sama tylko guna sattwa. [28] |
rājasaṃ tāmasaṃ caiva śuddhātmākarmasaṃbhavam tat sarvaṃ dehināṃ bījaṃ sarvam ātmavataḥ samam ||28|| |
| Dlatego też człowiek, który dba o własną duszę, powinien precz odrzucić wszystko, co tamasowe i radźasowe. Sattwa, uwolniona od [domieszek] radźasu i tamasu, powinna dojść do czystości nieskalanej. [29] |
tasmād ātmavatā varjyaṃ rajaś ca tama eva ca rajastamobhyāṃ nirmuktaṃ sattvaṃ nirmalatām iyat ||29|| |
| Powiadają niektórzy, że składanie ofiar oraz inne akty związane z recytowaniem mantr, są równie szkodliwe, jak jedzenie mięsa; z drugiej jednak strony akty te są środkami, prowadzącymi do oddania się Bogu i zachowywania czystej dharmy. [30] |
atha vā mantravad brūyur māṃsādānāṃ yajuṣkṛtam hetuḥ sa evānādāne śuddhadharmānupālane ||30|| |
| Kto zaś spełnia powinności, związane z radźasową adharmą i z pożądaniem przedmiotów, ten popada w nadmierną zmysłowość. [31] |
rajasā dharmayuktāni kāryāṇy api samāpnuyāt arthayuktāni cātyarthaṃ kāmān sarvāṃś ca sevate ||31|| |
| A kto popełnia czyny o naturze tamasowej, wynikające z chciwości i gniewu, ten zaczyna lubować się w krzywdzeniu innych i w przyjemnościach zmysłowych, i stale prześladują go senność i lenistwo. [32] |
tamasā lobhayuktāni krodhajāni ca sevate hiṃsāvihārābhiratas tandrīnidrāsamanvitaḥ ||32|| |
| Kto zaś ugruntowany jest w sattwie, kto w sattwie znalazł schronienie, ten doświadcza czystych, lekkich i jasnych stanów sattwicznych i nawet będąc w ciele, promienieje pięknem, szczęściem i mądrością przepełniony. [33] |
sattvasthaḥ sāttvikān bhāvāñ śuddhān paśyati saṃśritaḥ sa dehī vimalaḥ śrīmāñ śuddho vidyāsamanvitaḥ ||33|| |
Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział dwieście piąty,
w którym jest mowa o uciszeniu radźasu.
[1] Komentarz Nilakanthy:
Celem jest osiągnięcie nieba i wyzwolenia. Pomiędzy nimi znajduje się równie sławiona, wspanialsza droga, prowadząca do wyzwolenia, mająca postać zaprzestania działania. Tą drogą, z powodu jej wspaniałości, pragną podążać ludzie mądrzejsi.
[2] Komentator dodaje, że chodzi o to, aby stale orientować się, które z naszych wad są jeszcze silne, które słabsze, które udało się już usunąć, a które pozostają.