Moksza-dharma-parwan 171

Rzecze Judhiszthira:
Jak mógłby osiągnąć szczęście człowiek,
który owładnięty żądzą wzbogacenia się,
choć próbował i podejmował wysiłki,
to jednak bogactwa nie zdobył? [1]

Rzecze Bhiszma:
Kto byłby zawsze jednakowo usposobiony,
nie wysilał się nadmiernie, mówił zawsze prawdę
i nie pragnął niczego, nawet poznania prawdy,
ten byłby człowiekiem szczęśliwym. [2]

Te wymienione wyżej cechy mędrcy
nazywają pięcioma krokami,
prowadzącymi do uciszenia świadomości{1}.
Oto niebo świętych, oto ich religia,
oto ich nieprzewyższalne szczęście. [3]

W tym miejscu dobrze będzie przytoczyć dawną opowieść,
którą wyśpiewał niejaki Manki
po tym, jak osiągnął stan bezpragnieniowości. [4]

Dręczony pragnieniem wzbogacenia się Manki
podejmował rozmaite przedsięwzięcia,
lecz stale kończyły się one niepowodzeniem.
Aż doszło do tego, że za ostatnie swoje grosze
kupił parę młodych wołków,
by je przysposobić do pracy w jarzmie,
a potem sprzedać z zyskiem. [5]

Ale kiedy je już dobrze zaprzężone wyprowadził na pole,
by je trenować i uczyć posłuszeństwa,
te, zobaczywszy siedzącego nieopodal wielbłąda,
natarły na niego gwałtownie. [6]

I oto wielbłąd, rozdrażniony,
gdyż wołki podbiegły tak blisko,
że łańcuch, którym były ze sobą związane
znalazł się na jego grzbiecie,
z wielkim impetem powstawszy, podciągnął je w górę i poniósł. [7]

Widząc swe ukochane wołki
unoszone przez rozwścieczonego wielbłąda
i bliskie śmierci,
Manki powiedział sobie: [8]

Nawet człowiek wyjątkowo biegły w swoim fachu
nie zdoła osiągnąć bogactwa, które nie jest mu przeznaczone,
choćby pracował wytrwale i z wiarą w powodzenie. [9]

Popatrzcie na ten zesłany przez bogów nieszczęsny los
nędznych resztek tego, com niegdyś
uczciwie i nieuczciwie osiągnął. [10]

Biegnąc po nierównej drodze,
z każdym krokiem wielbłąd podrzuca moje dwa wołki,
poderwane nagle niczym szakal,
który zawisł w sidłach. [11]

Jak naszyjnik wiszą na szyi wielbłąda
moje ukochane wołki!
Zaiste jest to czysto boskie zrządzenie
i człowiek nic tu nie poradzi! [12]

Jeśli nawet przyjęłoby się,
że coś tutaj mogłoby kiedykolwiek zależeć od człowieka,
to jednak po dokładnym sprawdzeniu okazuje się,
że jest to fatum boskie. [13]

Dlatego tutaj, w tym naszym ludzkim życiu,
człowiek dążący do szczęścia powinien zachowywać bezpragnieniowość.
Śpi spokojnie ten, kto jest obojętny wobec świata
i nie dąży do zdobywania bogactwa. [14]

Słusznie powiedział uwolniony od wszystkiego Śuka,
udając się z domu swego ojca do wielkiego lasu: [15]

Ktoś mógłby osiągnąć wszystko, czego zapragnął,
a ktoś inny wyzbyć się pragnień.
Od osiągnięcia lepsze jest porzucenie pragnień. [16]

Jak do tej pory nie było nikogo,
kto osiągnąłby kres wszystkich pragnień.
Póki ciało żyje, żądza głupca stale wzrasta. [17]

Odwróć się od pragnień,
ucisz się, uspokój, o, mojeż ty ciało!
Nieraz już bywałoś upokarzane,
a pragnień żeś się nie wyzbyło! [18]

Jeśli nie zasłużyłem na śmierć
i jeśli cieszysz się mną,
to na próżno nie sprzęgaj mnie z żądzą,
o ty, które pragniesz bogactw! [19]

To, co zdołasz zgromadzić, zaraz ulega zniszczeniu,
i ciągle się to powtarza!
Kiedyż wreszcie, o chciwy bogactw durniu,
uwolnisz się od tej żądzy pieniędzy?
O ty, wrogu wszelkiej pomyślności, o schronienie grzechu!
O, nielitościwy, stale są z tobą najrozmaitsze kłopoty! [20]

Stałem się twoją zabawką!
Jakżem dziecinnie naiwny!
Czyż nie w taki właśnie sposób
popada człowiek w zależność od innych? [21]

Kresu pragnień ani w przeszłości nikt nie osiągnął, ani nie uda się to nikomu w przyszłości.
Więc porzuciwszy wszelkie przedsięwzięcia, ze snu się budzę i żyję na jawie! [22]

Zaiste, serce twe, żądzo, twarde być musi jak diament!
Po stokroć oszukiwane, stokroć być winno rozdarte,
a przecież, nietknięte, wciąż bije! [23]

Zatem porzucam, o żądzo, ciebie i to, co ci miłe!
Za twoim szczęściem goniłem –
teraz swe własne w atmanie znajduję! [24]

Poznałem twe źródło, żądzo:
rodzisz się z wyobrażenia.
Zatem już dość wyobrażeń;
nie będziesz już miała korzenia! [25]

Pragnienie bogactwa nie przynosi szczęścia.
U tego, kto bogactwo osiągnął, powstaje obawa jego utraty.
Strata tego, co się osiągnęło jest niczym śmierć, a korzyść niepewna. [26]

Ten poległ, zanim coś zdobył –
czyż może być gorsze nieszczęście?
Ten zdobył, lecz się nie cieszy,
a jeszcze się bardziej wysila, by zdobycz swoją powiększyć! [27]

A przedmiot budzący pragnienie słodki jest jak woda Gangesu.
To moja zguba, lecz świadom jestem, więc odejdź! [28]

Ten, kto się schronił w mym ciele{2},
niech idzie sobie gdzie zechce,
i niech sobie żyje szczęśliwie! [29]

Nie jest mi tutaj dobrze z wami,
ulegającymi rozkoszy i chciwości;
Więc wszystkich was porzuciwszy,
poszukam schronienia w Prawdzie. [30]

Wszystkie istoty widzieć będę w mym ciele i umyśle{3};
rozum mój osadzę mocno w jodze,
trzymać się będę prawdy Pism,
a umysł utwierdzę w Brahmanie. [31]

Ażebyś nie mogła już zadawać mi więcej cierpień,
ja, wolny od więzów i szczęśliwy,
trzymać się odtąd będę z dala od ludzi. [32]

Innej dla siebie drogi nie widzę, o żądzo,
gdy mnie tak stale popychasz!
Bo jesteś wiecznym źródłem chciwości, smutku, udręki! [33]

Za największe nieszczęście,
od innych nieszczęść gorsze,
uważam stratę majątku;
krewni i przyjaciele gardzą bowiem tym,
kto majątek utracił. [34]

Gdy nie masz majątku,
najgorszą przykrością są tysiączne zniewagi.
Posiadanie majątku daje ledwie odrobinę szczęścia,
ale i to zmieszane jest z cierpieniem. [35]

Ludzi bogatych od najdawniejszych czasów napadają zbójcy,
zadają im najrozmaitsze tortury
i są dla nich ciągłym źródłem strachu. [36]

Po długim czasie zrozumiałem w końcu,
że bezrozumne pragnienie bogactwa jest cierpieniem.
Co tylko sobie upodobasz,
to zaraz musisz posiąść, o żądzo! [37]

Głupia jesteś i dziecinna!
Trudno cię zaspokoić, ani sama nie dajesz zaspokojenia!
Ogniem jesteś!
I nie masz pojęcia nawet, czy to, czego pragniesz,
łatwo jest zdobyć, czy trudno! [38]

Bezdenna jak czeluść piekła,
chcesz mnie pogrążyć w cierpieniu!
Od dzisiaj do mnie nie będziesz miała przystępu! [39]

Zobojętniały po stracie majątku,
nagle i nieoczekiwanie poczułem ogromny spokój!
I nie myślę już dziś o przedmiotach pożądania. [40]

Nadmierne znoszę tu uciążliwości;
za głupca się nie uważam;
a choć dotknęła mnie strata,
bólu żadnego nie czuję. [41]

Wyrzekam się ciebie, o żądzo,
precz wszelkie odrzuciwszy pokusy!
Nie dam ci się już dłużej wodzić za nos,
nie będziesz się mną bawić! [42]

Choć sam raniony, okażę cierpliwość
i nie będę ranił tych popędliwych, krzywdzących mnie ludzi.
Obmówiony, powiem dobre słowo
i zapomnę o doznanej przykrości. [43]

Będąc przy zdrowych zmysłach
i zawsze zadowolonym z tego, co osiągam,
nie będę cię uszczęśliwiał, nieprzyjaciółko moja! [44]

Wiedz bowiem, że znalazły we mnie obrońcę:
bezpragnienie, zadowolenie, spokój, prawda, powściągliwość,
cierpliwość i współczucie dla wszystkich istot. [45]

Oto powstałem i stoję teraz w obliczu prawdy;
dlatego odejdźcie ode mnie ty, żądzo, ty, chciwości,
a także wszelka małostkowość i słabość ducha. [46]

Precz przegnawszy żądzę, pazerność, złość i opryskliwość,
nie poddam się już dzisiaj władzy chciwości
i nie będę dłużej znosił cierpień jak człowiek bezrozumny,
który nad sobą nie panuje. [47]

Gdy porzuca się pragnienia,
wtedy puste w duszy miejsce wnet wypełnia się szczęściem.
Ten zaś, kto podlega żądzy, stale popada w cierpienie. [48]

I zanurzyłem się w Brahmanie,
niczym w chłodnym strumieniu w czas letnich upałów.
I tylko mi spokojnie,
i tylko zacicham
w ten szczęśliwy czas… [50]

Ani to ziemskie szczęście,
które przychodzi do człowieka
wraz z osiągnięciem upragnionego przedmiotu,
ani też wielkie szczęście bogów
nie są warte nawet szesnastej części szczęścia,
płynącego z wyzbycia się pragnień. [51]

Uśmierciwszy żądzę,
siódmego{4} i najgroźniejszego z mych wrogów
i wstąpiwszy w niezniszczalny gród Brahmana,
szczęśliwy będę jak król. [52]

Utwierdzony w takim przekonaniu Manki
wstąpił w stan bezpragnienia
i tak oto wyzbywszy się pragnień
osiągnął najwyższą szczęśliwość Brahmana. [53]

[W taki oto sposób] utraciwszy swe ukochane byczki,
zaiste dostąpił Manki nieśmiertelności;
odciął korzeń pożądliwości
i osiągnął szczęśliwość najwyższą. [54]

W tym miejscu warto też przytoczyć słowa,
przypisywane władcy królestwa Widehy, królowi Dźanace,
który również osiągnął stan cichej świadomości: [55]

„Nieprzebrane jest moje bogactwo,
z którego nic nie jest moje.
Choćby spaliła się cała Mithila{5},
nic mego się tam nie spali”. [56]

Warto również wspomnieć,
co na temat bezpragnieniowości
powiedział niegdyś mędrzec Bodhja.
Posłuchaj więc, Judhiszthiro! [57]

O panie, ty, który posiadłeś wielką wiedzę,
podaj mi, proszę, naukę o uciszeniu!
Powiedz, jakieś osiągnął poznanie,
żeś tak pełen spokojnego szczęścia? [59]

Rzecze Bodhja:
Sam żyję zgodnie z otrzymaną nauką,
ale nikogo tutaj nie pouczam.
Podam ci jednak pewne wskazówki do tej nauki,
abyś mógł je sobie gruntownie przemyśleć. [60]

Moimi sześcioma guru byli:
Pingala, wąż, pszczoła w lesie,
a także człowiek,
trudniący się wyrobem strzał i dziewica. [61]

Rzecze Bhiszma:
„Pragnienie jest potężnym źródłem kłopotów,
a bezpragnienie daje najwyższe szczęście.
Pragnienie uczyniwszy bezpragnieniem,
szczęśliwa zasypia Pingala.” [62*a]

„Pewna mewa, widząc jak inne głodne mewy
zabijają tę, która niosła w dziobie złowioną rybę,
zrezygnowała z jedzenia mięsa i żyła szczęśliwie.” [62*b]

„Budowanie domu przyczynia zawsze cierpienia, a nie szczęścia.
Wszedłszy do domu, zbudowanego przez kogoś innego,
wąż żyje sobie szczęśliwie.” [62*c]

„Tak jak pszczoły, szczęśliwy pędzą żywot
i nie doznają złośliwości od innych istot asceci,
którzy przyjęli regułę żebraczą.” [62*d]

„Pewien człowiek, trudniący się wyrobem strzał,
tak był pochłonięty swą pracą,
że nie zauważył przechodzącego obok króla.” [62*e]

„Gdzie ludzi dużo, tam spory nie ustają.
Gdzie dwoje, tam tarcia nieuchronne.
Żyć więc będę samotnie, jak bransoleta na ręku dziewicy
[która chciała nakarmić braminów]{6}.” [62*f]