Mahābhārata
inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||
Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz
| Rzecze Judhiszthira: Opowiedz mi, o Bharato, o jodze Wyzwolenia! Tę prawdziwie poznać pragnę, o najlepszy z nauczycieli! [1] |
yudhiṣṭhira uvāca yogaṃ me paramaṃ tāta mokṣasya vada bhārata tam ahaṃ tattvato jñātum icchāmi vadatāṃ vara ||1|| |
| Rzecze Bhiszma: Niechaj odpowiedzią na twą prośbę będzie starodawna opowieść, której treścią jest rozmowa guru z uczniem na temat Wyzwolenia. [2] |
bhīṣma uvāca atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam saṃvādaṃ mokṣasaṃyuktaṃ śiṣyasya guruṇā saha ||2|| |
| Do pewnego zażywającego spoczynku Bramina, wspaniałego nauczyciela i wielkiego duchem mędrca, który zawsze dotrzymywał słowa i panował nad swymi zmysłami, przyszedł niegdyś uczeń, wysoce wykształcony, mający dużą zdolność skupiania uwagi i pragnący najwyższego dobra; skłoniwszy się przed nauczycielem i dotknąwszy jego stóp powstał, i ze złożonymi dłońmi w te oto odezwał się słowa: [3-4] |
kaś cid brāhmaṇam āsīnam ācāryam ṛṣisattamam śiṣyaḥ paramamedhāvī śreyorthī susamāhitaḥ caraṇāv upasaṃgṛhya sthitaḥ prāñjalir abravīt ||3|| upāsanāt prasanno ‚si yadi vai bhagavan mama saṃśayo me mahān kaś cit tan me vyākhyātum arhasi ||4|| |
| O, mój Panie! Jeśli nie jest ci niemiła moja osoba, to, proszę zechciej rozjaśnić dręczące mnie wielkie wątpliwości! Skąd [wziąłem się] ja? I skąd Ty? I co było na początku? I jakże to być może, o, najlepszy z dwakroć narodzonych, że wszystkie istoty, składające się [przecież z tych samych elementów], powstają i giną na tak różne sposoby? Racz też, proszę, powiedzieć, co mówią Wedy o powszechnie obowiązujących powinnościach ludzi świeckich? [5-6] |
kutaś cāhaṃ kutaś ca tvaṃ tat samyag brūhi yat param kathaṃ ca sarvabhūteṣu sameṣu dvijasattama samyagvṛttā nivartante viparītāḥ kṣayodayāḥ ||5|| vedeṣu cāpi yad vākyaṃ laukikaṃ vyāpakaṃ ca yat etad vidvan yathātattvaṃ sarvaṃ vyākhyātum arhasi ||6|| |
| Rzecze Guru: Posłuchaj tedy, mój mądry uczniu, o tym najwyższym, ukrytym Brahmanie, wewnętrznej Jaźni, będącej najcenniejszym dobrem wszystkich istot i nauk. [7] |
gurur uvāca śṛṇu śiṣya mahāprājña brahmaguhyam idaṃ param adhyātmaṃ sarvabhūtānām āgamānāṃ ca yad vasu ||7|| |
| To Wasudewa jest Tym Najwyższym; z jego to ust wszystkie wypłynęły Wedy; on jest prawdą, mądrością i ofiarą, on wytrwałością, samoopanowaniem i uczciwością! [8] |
vāsudevaḥ sarvam idaṃ viśvasya brahmaṇo mukham satyaṃ dānam atho yajñas titikṣā dama ārjavam ||8|| |
| Znawcy Wed powiadają, że on jest pradawnym Puruszą – Duchem, bogiem Wisznu, stwórcą i nauczycielem świata, nieprzejawionym i wiecznym Brahmą. [9] |
puruṣaṃ sanātanaṃ viṣṇuṃ yat tad vedavido viduḥ sargapralayakartāram avyaktaṃ brahma śāśvatam tad idaṃ brahma vārṣṇeyam itihāsaṃ śṛṇuṣva me ||9|| |
| Posłuchaj zatem, braminie, dawnej opowieści o nim, zrodzonym w rodzie Wrysznich. O wspaniałości tego potężnego Wisznu, boga bogów, nauczać powinni braminów – bramini, kszatrijów – kszatrijowie, wajśjów wajśjowie, a śudrów – śudrowie rozumni. [10] |
brāhmaṇo brāhmaṇaiḥ śrāvyo rājanyaḥ kṣatriyais tathā vaiśyo vaiśyais tathā śrāvyaḥ śūdraḥ śūdrair mahāmanāḥ (*) māhātmyaṃ devadevasya viṣṇor amitatejasaḥ arhas tvam asi kalyāṇa vārṣṇeyaṃ śṛṇu yat param ||10|| |
| Zaiste, godzien jesteś, mój synu, opowieści tej najwspanialszej o szlachetnym Wisznu wysłuchać. Ten Wasudewa – Wisznu jest kołem czasu bez początku i bez końca, a jego znakiem rozpoznawczym jest to, że istnieje i jednocześnie nie istnieje. Na nim wsparte, niczym koła, obracają się trzy światy. [11] |
kālacakram anādyantaṃ bhāvābhāvasvalakṣaṇam trailokyaṃ sarvabhūteṣu cakravat parivartate ||11|| |
| Powiadają też, o byku pośród Bharatów, że Ów Keśawa, najlepszy z ludzi, jest niezniszczalnym, nieprzejawionym, nieśmiertelnym i wiecznym Brahmą. [12] |
yat tad akṣaram avyaktam amṛtaṃ brahma śāśvatam vadanti puruṣavyāghraṃ keśavaṃ puruṣarṣabham ||12|| |
| To on, najwyższy i niezmienny, stworzył [naszych] przodków, bogów i ryszich, duchy i demony, a także ród wężów, asurów i rodzaj ludzki. [13] |
pitṝn devān ṛṣīṃś caiva tathā vai yakṣadānavān nāgāsuramanuṣyāṃś ca sṛjate paramo ‚vyayaḥ ||13|| |
| On stworzył też Wedy i śastry, i Odwieczną Dharmę, będącą prawem dla świata. A po okresie rozpuszczenia, ponownie [światy] stwarza na początku [kolejnej] jugi. [14] |
tathaiva vedaśāstrāṇi lokadharmāṃś ca śāśvatān pralaye prakṛtiṃ prāpya yugādau sṛjate prabhuḥ ||14|| |
| I tak, jak w ciągu całego roku, pojawiają się kolejne roku pory wraz z towarzyszącymi im deszczami etc., tak też pojawiają się na początku każdej jugi wszystkie istoty żywe. [15] |
yathartuṣv ṛtuliṅgāni nānārūpāṇi paryaye dṛśyante tāni tāny eva tathā brahmāharātriṣu ||15|| |
| I kiedy na początku każdej jugi wszystkie te żywe istoty przychodzą do istnienia, wtedy powstaje również wiedza o tym, jak powinny postępować, by obracał się ten świat. [16] |
atha yad yad yadā bhāvi kālayogād yugādiṣu tat tad utpadyate jñānaṃ lokayātrāvidhānajam ||16|| |
| A Wedy wraz z pradawnymi opowieściami, które pod koniec jugi zostały głęboko ukryte, wielcy ryszi odnajdują dzięki swym praktykom ascezy, uzyskawszy pierwej pozwolenie Samowładnego. [17] |
yugānte ‚ntarhitān vedān setihāsān maharṣayaḥ lebhire tapasā pūrvam anujñātāḥ svayaṃbhuvā ||17|| |
| Ci właśnie pradawni ryszi wyrecytowali i przekazali światu: Pan Brahma – Wedy; Bryhaspati – Wedangi, a syn mędrca Bhrygu, Śukra – tak cenną dla ludzi Nitiśastrę. [18] |
vedavid veda bhagavān vedāṅgāni bṛhaspatiḥ bhārgavo nītiśāstraṃ ca jagāda jagato hitam ||18|| |
| Narada posiadł wiedzę o muzyce, Bharadwadźa wiedzę o orężu, Gargja poznał historię boskich wieszczów-ryszich, a ciemnoskóry Atreja – wiedzę medyczną. [19] |
gāndharvaṃ nārado vedaṃ bharadvājo dhanurgraham devarṣicaritaṃ gārgyaḥ kṛṣṇātreyaś cikitsitam ||19|| |
| Poza tym inne jeszcze nauki zostały przez rozmaitych ryszich objawione, takie jak logika i rozliczne tantry. Niechaj tedy uwielbiony będzie Ten, o którym poprzez rozumowanie i przekazy objawionych pism nauczają ci szlachetni ludzie. [20] |
nyāyatantrāṇy anekāni tais tair uktāni vādibhiḥ hetvāgamasadācārair yad uktaṃ tad upāsyate ||20|| |
| Ani bogowie, ani też owi ryszi nie są zdolni poznać tego Brahmana najwyższego. Jeden tylko zna go Pan Narajana potężny, który świat cały stwarza i utrzymuje. [21] |
anādyaṃ yat paraṃ brahma na devā narṣayo viduḥ ekas tad veda bhagavān dhātā nārāyaṇaḥ prabhuḥ ||21|| |
| Od Narajany zaś otrzymali ów dar najdroższy, wszelkie leczący cierpienia, najwybitniejsi z ryszich, bogowie i demony oraz pradawni królowie-mędrcy. [22] |
nārāyaṇād ṛṣigaṇās tathā mukhyāḥ surāsurāḥ rājarṣayaḥ purāṇāś ca paramaṃ duḥkhabheṣajam ||22|| |
| Kiedy pod czujnym okiem Puruszy budzi się do działania Prakryti, wtedy cały świat, wskutek wcześniejszej działania przyczyny, zaczyna się obracać. [23] |
puruṣādhiṣṭhitaṃ bhāvaṃ prakṛtiḥ sūyate sadā hetuyuktam ataḥ sarvaṃ jagat saṃparivartate ||23|| |
| I jak od jednej zapalonej lampy zapalić ich można tysiące, tak też liczne stwarza stworzenia Prakryti; a ponieważ jest Ona wieczna, moc jej nigdy nie słabnie. [24] |
dīpād anye yathā dīpāḥ pravartante sahasraśaḥ prakṛtiḥ sṛjate tadvad ānantyān nāpacīyate ||24|| |
| Zrodzona z aktywności nieprzejawionego (avyakta) buddhi (świadomość intuicyjna) wytwarza więc ahankarę. Z ahankary powstaje przestrzeń, a jej wytworem jest żywioł powietrza, zwany też wiatrem. [25] |
avyaktakarmajā buddhir ahaṃkāraṃ prasūyate ākāśaṃ cāpy ahaṃkārād vāyur ākāśasaṃbhavaḥ ||25|| |
| Z wiatru powstaje ogień, z niego woda, z wody zaś powstaje ziemia. W ten sposób objaśniona została ośmioraka pierwotna natura, Przyroda, czyli Prakryti. Z jej to ośmiu elementów cały się ten świat składa. [26] |
vāyos tejas tataś cāpas tv adbhyo hi vasudhodgatā mūlaprakṛtayo ‚ṣṭau tā jagad etāsv avasthitam ||26|| |
| Z tych wyżej wymienionych powstaje pięć narządów zmysłowych poznania i pięć narządów działania, pięć przedmiotów zmysłowych i jeden jeszcze wytwór, czyli umysł (manas) jako szesnasty. [27] |
jñānendriyāṇy ataḥ pañca pañca karmendriyāṇy api viṣayāḥ pañca caikaṃ ca vikāre ṣoḍaśaṃ manaḥ ||27|| |
| Narządy [zmysłowe] poznania to słuch, dotyk, wzrok, zmysł smaku i węchu; zaś narządy działania to nogi, odbyt, organ rozrodczy, ręce, i narząd mowy. [28] |
śrotraṃ tvak cakṣuṣī jihvā ghrāṇaṃ pañcendriyāṇy api pādau pāyur upasthaś ca hastau vāk karmaṇām api ||28|| |
| Wiedz, że dźwięk, dotyk, kształt, a także smak i zapach odczuwalne są wszędzie; w nich wszystkich zawsze obecny jest umysł. [29] |
śabdaḥ sparśo ‚tha rūpaṃ ca raso gandhas tathaiva ca vijñeyaṃ vyāpakaṃ cittaṃ teṣu sarvagataṃ manaḥ ||29|| |
| W poznawaniu smaku staje się on (umysł) językiem; w mowie staje się słowem; połączony z rozmaitymi zmysłami, umysł staje się wszystkim, co jest liczne (zwielokrotnione). [30] |
rasajñāne tu jihveyaṃ vyāhṛte vāk tathaiva ca indriyair vividhair yuktaṃ sarvaṃ vyastaṃ manas tathā ||30|| |
| Powinieneś też wiedzieć, że boska jest owa szesnastka, a każdy z jej członków zgodnie ze swą własną naturą czci mieszkającego w ciałach rozmaitych istot stwórcę [wszelkiego] poznawania. [31] |
vidyāt tu ṣoḍaśaitāni daivatāni vibhāgaśaḥ deheṣu jñānakartāram upāsīnam upāsate ||31|| |
| Tak więc cechą wody jest smak, zapach cechą jest ziemi, cechą przestrzeni – dźwięk, ognia – barwy (kształty); cechą wiatru (powietrza) jest dotyk – zawsze i wszędzie dla wszystkich istot. [32] |
tadvat somaguṇā jihvā gandhas tu pṛthivīguṇaḥ śrotraṃ śabdaguṇaṃ caiva cakṣur agner guṇas tathā sparśaṃ vāyuguṇaṃ vidyāt sarvabhūteṣu sarvadā ||32|| |
| Umysł (manas) nazywają [mędrcy] guną sattwą, zrodzoną z Nieprzejawionego; owo zaś Nieprzejawione pochodzi od Tego, który jest Jaźnia wszystkich istot i w nich przebywa; tego bądź świadom, mądry [uczniu]! [33] |
manaḥ sattvaguṇaṃ prāhuḥ sattvam avyaktajaṃ tathā sarvabhūtātmabhūtasthaṃ tasmād budhyeta buddhimān ||33|| |
| A wszystkie te istoty doświadczają całego świata ruchomego i nieruchomego, schroniwszy się bezpiecznie w objęciach wolnego od działania Boga, którego zowią Najwyższym Miejscem. [34] |
ete bhāvā jagat sarvaṃ vahanti sacarācaram śritā virajasaṃ devaṃ yam āhuḥ paramaṃ padam ||34|| |
| A Wielki Duch-Jaźń, przeniknąwszy ów czysty i święty gród o dziewięciu bramach,[1] przez wszystkie te istoty zamieszkały, spoczywa; dlatego nazywa się go Puruszą. [35] |
navadvāraṃ puraṃ puṇyam etair bhāvaiḥ samanvitam vyāpya śete mahān ātmā tasmāt puruṣa ucyate ||35|| |
| Nie starzeje się On ani nie umiera; On zna przejawione i nieprzejawione i wszystko przenika; jego są wszelkie przymioty; On, subtelny, jest schronieniem, ostoją i źródłem istot wszelkich i ich cech. [36] |
ajaraḥ so ‚maraś caiva vyaktāvyaktopadeśavān vyāpakaḥ saguṇaḥ sūkṣmaḥ sarvabhūtaguṇāśrayaḥ ||36|| |
| Powinno się też wiedzieć, że tak jak lampa, której naturą jest oświetlanie, oświetla przedmioty małe i duże, tak też ów obecny we wszystkich istotach Purusza ma naturę [oświetlającej wszystko] świadomości. [37] |
yathā dīpaḥ prakāśātmā hrasvo vā yadi vā mahān jñānātmānaṃ tathā vidyāt puruṣaṃ sarvajantuṣu ||37|| |
| On to sprawia, ze poznaje się poznawane, On słucha, On patrzy i widzi; ciało jest jeno jego narzędziem; On sprawcą czynów wszelkich. [38] |
so ‚tra vedayate vedyaṃ sa śṛṇoti sa paśyati kāraṇaṃ tasya deho ‚yaṃ sa kartā sarvakarmaṇām ||38|| |
| Jak ogień, ukryty w drewnie, zobaczyć można dopiero po zapaleniu drewna wskutek długotrwałego tarcia (wiercenia), tak też tego mieszkającego w ciele Atmana ujrzeć można dopiero wskutek długotrwałej praktyki Jogi. [39] |
agnir dārugato yadvad bhinne dārau na dṛśyate tathaivātmā śarīrastho yogenaivātra dṛśyate ||39|| |
| Jak rzeki są pełne wody , a słońce pełne świetlistych promieni, tak też liczne są kolejne wcielenia posiadaczy ciał. [40] |
nadīṣv āpo yathā yuktā yathā sūrye marīcayaḥ saṃtanvānā yathā yānti tathā dehāḥ śarīriṇām ||40|| |
| We śnie Duch-Atman, wyposażony w pięć zmysłów, ciało porzuciwszy, wędruje dokąd zechce. Podobnie [po śmierci także wychodzi z ciała], aby wejść w następne. [41] |
svapnayoge yathaivātmā pañcendriyasamāgataḥ deham utsṛjya vai yāti tathaivātropalabhyate ||41|| |
| Poprzez działanie rozwija się człowiek; poprzez działanie cele swe osiąga; jego przyszłe wcielenie od jego działania zależy; wielka jest moc naszych własnych czynów! [42] |
karmaṇā vyāpyate pūrvaṃ karmaṇā copapadyate karmaṇā nīyate ‚nyatra svakṛtena balīyasā ||42|| |
| O tym zaś, jak ów ciała mieszkaniec porzuca kolejne ciała i wchodzi w następne, tworząc swymi czynami długi szereg żywotów, opowiem ci [niebawem]. [43] |
sa tu dehād yathā dehaṃ tyaktvānyaṃ pratipadyate tathā taṃ saṃpravakṣyāmi bhūtagrāmaṃ svakarmajam ||43|| |
Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział dwieście trzeci,
w którym jest mowa o odróżnieniu ciała od ciała mieszkańca.
[1] Gród o dziewięciu bramach symbolizuje ludzkie ciało.