Mahābhārata
inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||
Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz
Rzecze Wjasa:
Uczeń pragnący Wyzwolenia, który pokonał pary przeciwieństw i godnie wypełnia wszystkie swoje powinności świeckie i religijne, powinien jeszcze więcej usłyszeć od nauczyciela o tym, o czym się już wiele powiedziało w poprzednim rozdziale. [1]
We wszystkich istotach, złożonych z pięciu elementów, obecne są: przestrzeń, wiatr (powietrze), światło (ogień), woda i ziemia jako piąty element, a także istnienie (bhāva) i nieistnienie (abhāva)[1] oraz czas (kala). [2]
Przestrzeń ma naturę miejsca[2]; przestrzenią napełniony jest zmysł słuchu. Kto bada właściwości istot posiadających formę (postać), ten powinien wiedzieć, że cechą elementu przestrzeni jest dźwięk. [3]
Narząd ruchu („noga”)[3] ma naturę wiatru (powietrza). Prana i apana stworzone są z wiatru. Powinno się wiedzieć, że narząd zmysłu dotyku („skóra”) związany jest z powietrzem, i że cechą elementu powietrza jest dotyk. [4]
Ciepło (żar, gorąc), ogień żołądkowy [który trawi pokarmy], światło, które wszystko oświetla, ciepłota ciała i [narząd zmysłu wzroku], „oko” jako piąte – wszystko to związane jest ze światłem, czyli z elementem ognia. Powinieneś też wiedzieć, że cechą elementu ognia jest kształt, mający naturę kolorów pomarańczowego, żółtego, białego itd. [5]
O wodzie naucza się, że posiada wilgotność, płynność i lepkość. Krew, szpik i inne płyny ciała powinno się poznać jako mające naturę wody. Cechą elementu wody jest smak, a narządem zmysłu smaku jest język. [6]
Z elementu ziemi zbudowane są wszystkie twarde części ciała, a to: kości, zęby, paznokcie, broda i wąsy, ścięgna, mięśnie i skóra. Narządem zmysłowym rozpoznającym zapachy jest nos. Zapach, który jest przedmiotem dla narządu węchu zbudowany jest z elementu ziemi. [7-8]
W każdym z kolejno wymienionych elementów obecne są też cechy elementów poprzednich. We wszystkich istotach żywych obecne są też trzy elementy dodatkowe, a to: niewiedza (avidyā), żądza (kāma) i karman. Mędrcy dostrzegają nieprzerwaną sukcesję (związek przyczynowy) pięciu elementów. Elementem dziewiątym jest umysł, za dziesiątą uważa się buddhi, zaś jedenastą jest Jaźń, dusza, która jest nieskończona i nazywana jest ze wszystkich najwyższą. [9-10]
Naturą buddhi jest pewność poznania, naturą umysłu jest wątpienie. O istnieniu duszy, która jest Znawcą Pola wnioskuje się z działania. [11]
Kto patrząc na wszystkie istoty widzi je jako czyste, choć są one połączone z tymi wszystkimi stanami, których cechą jest trwanie (czas), ten nie robi błędów w działaniu. [12]
Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział dwieście czterdziesty czwarty.
[1] Nieistnienie jest jedną z kategorii systemu filozoficznego wajśesziki.
[2] Za komentarzem Nilakanthy: antarātmakam = avakāśātmakam.
[3] Psychiczny narząd ruchu należy do grupy pięciu narządów działania (karmendriya), które podobnie jak pięć narządów poznania (jñanendriya) związane są z pięcioma żywiołami.