Mahābhārata
inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||
Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz
Rzecze Bhiszma:
O mój bezgrzeszny synu! Z wielką czcią wysłuchaj jeszcze, co powiedział o elementach tworzących świat ryszi Dwajpajana. [1]
Te słowa, jaśniejące i płonące jak ogień, wypowiedział ów ryszi do swego syna, którego poznanie było podobne do ognia spowitego dymem[1]. Jego słowami zainspirowany, ja również, mój synu, opowiem ci coś więcej o tej doktrynie. [2]
Właściwościami (cechami) elementu ziemi są: nieruchomość, ciężar, twardość, zdolność rodzenia, zapach, zdolność chwytania zapachów, spoistość, zdolność bycia mieszkaniem dla roślin i zwierząt, stałość. [3]
Właściwości elementu wody to: chłód, smak, wilgotność, płynność, lepkość, miękkość, język jako narząd zmysłu smaku, zdolność do płynięcia, zdolność do zamarzania i zdolność do gotowania pokarmów (rozpuszczania wytworów ziemi). [4]
Właściwości elementu ognia to: niezwyciężoność, światło, ciepło (gorąc, żar), zdolność pieczenia (spalania), oświetlanie, smutek, pragnienie, szybkość, ostrość (zawziętość, gwałtowność), ruch w górę. [5]
Właściwości elementu powietrza to: dotyk ani gorący ani zimny, miejsce mowy, niepodległość (niezależność), siła, prędkość, uwalnianie, oddychanie, prana i życie od narodzin do śmierci. [6]
Właściwości elementu przestrzeni to: dźwięk, przenikanie, rozciągłość, brak „schronienia”, brak podpory (podstawy), nieprzejawianie się, niezmienność, niezwyciężoność, zmysł słuchu i puste miejsca w ciele. W ten sposób omówiono pięćdziesiąt właściwości, będących naturą pięciu elementów. [7-8]
Inteligencja, pamięć, mylenie się, wyobraźnia, spokój (wytrwałość, cierpliwość), skłonność do dobrego, skłonność do złego i ruchliwość – oto dziewięć cech umysłu. [9]
Zniszczenie (unicestwienie) pragnień i awersji (myśli o tym, co upragnione i niechciane), wytrwałość (siła woli), koncentracja, decyzja (poznanie powstałe z rozpatrzenia dwóch skrajności) oraz uznawanie za prawdziwe poznania pochodzącego z bezpośredniego doświadczenia (naoczności) uważają mędrcy za cechy buddhi. [10]
Rzecze Judhiszthira:
Jak należy rozumieć twierdzenie, iż buddhi ma pięć cech, oraz twierdzenie, że narządy zmysłów są cechami? Proszę, panie, objaśnij mi wszystkie te subtelne zagadnienia! [11]
Rzecze Bhiszma:
Powiadają też, że buddhi ma sześćdziesiąt cech[2]. Wszystkie te cechy istnieją w stanie połączenia z duszą (jaźnią). Wedy twierdzą, że elementy i ich cechy zostały stworzone przez tego, który jest Niezniszczalny i Wiecznotrwały. Lecz to, co stworzone, mój synu, wiecznotrwałe nie jest. [12]
Wszystkie te wedyjskie doktryny, które zostały ci wcześniej przedstawione, są z punktu widzenia rozumu wadliwe (sprzeczne). Jednak postaraj się skupić na tym, com ci powiedział o Najwyższym Brahmanie. A kiedy już osiągniesz doskonałość, jaką daje poznanie Brahmana, zachowaj spokój serca. [13]
Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział dwieście czterdziesty siódmy.
[1] Ponieważ nie osiągnął jeszcze pełni światła poznania.
[2] Sześćdziesiąt cech buddhi to: 5 elementów, 50 cech elementów plus 5 właściwych cech buddhi.