Moksza-dharma-parwan 173

Rzecze Judhiszthira:
A teraz, Dziadku, odpowiedz, proszę na takie pytanie:
co powinno być tutaj (na tym świecie) dla człowieka oparciem?
Czy rodzina, czy własne siły, czy majątek, czy może mądrość? [1]

Rzecze Bhiszma:
Podporą istot stworzonych jest mądrość;
mądrość uważa się też za najwyższe osiągnięcie.
Nie ma na świecie nic lepszego od mądrości.
Mądrość jest niebem ludzi dobrych, szlachetnych i prawych. [2]

Dzięki mądrości osiągnął cel Bali, gdy utracił władzę,
a także Prahrada, Namući i Manki.
Czy widzisz coś wyższego ponad mądrość? [3]

Dla potwierdzenia powyższej opinii
przytacza się zwykle dawną opowieść –
rozmowę Indry z Kaśjapą.
Tej opowieści posłuchaj tedy, Judhiszthiro,
i postaraj się pojąć jej sens. [4]

Pewien bogaty i arogancki kupiec
najechał kiedyś swym powozem na rysziego Kaśjapę,
ubogiego ascetę, przestrzegającego surowych ślubów. [5]

Wtedy ów Kaśjapa, powalony na ziemię,
cierpiący, upokorzony i wściekły, pomyślał sobie:
„Wezmę i się zabiję.
Nie ma sensu życie człowieka biednego.” [6]

I siedział tak, nie odzywając się,
gotowy umrzeć i owładnięty gniewem,
gdy nagle pojawił się przy nim bóg Indra
w postaci szakala i rzekł: [7]

„Wszystkie istoty chciałyby się narodzić w ciele ludzkim,
a wszyscy ludzie chcieliby się narodzić braminami. [8]

A ty, Kaśjapo, będąc człowiekiem i braminem,
który poznał święte księgi Wed i osiągnął to,
co tak trudno jest osiągnąć,
chcesz teraz wszystko to porzucić i umrzeć? [9]

Prawdziwie mówią święte księgi,
że wszelka zdobycz wzmaga dumę!
Powinieneś być zadowolony,
a przez swą chciwość pogardzasz tym, co osiągnąłeś. [10]

Ach! Zaiste, celu swego dopięli wszyscy,
którzy mają ręce!
Jak ty pragniesz bogactwa,
tak my, szakale, pragniemy mieć ręce! [11]

Ach! Nie ma nic lepszego nad ręce!
Rąk nie mając, nie możemy usuwać
tkwiących w naszych ciałach [bolesnych] cierni! [12]

A ci, którym dał Bóg dwie ręce z dziesięcioma palcami,
z członków swych usuwają i zabijają nawet pchły
i inne gryzące ich robactwo! [13]

Potrafią też budować domostwa,
aby zabezpieczyć się przed zimnem, deszczem i upałem;
cieszą się też z ubrań, jedzenia i wygodnych łóżek. [14]

Zapanowawszy zaś nad zwierzętami,
zjadają je, zaprzęgają do pracy
i jak niewolników wykorzystują na różne sposoby. [15]

Te rozmaite istoty, które nie potrafią mówić,
nieszczęsne, słabe, nie mające rąk,
narażone są na liczne cierpienia.
Dziękuj Bogu, asceto, że twój los jest inny! [16]

Z łaski Boga nie jesteś szakalem ani pchłą,
ani myszą, ani wężem, ani żabą,
ani żadnym innym stworzeniem,
za swe grzechy zrodzonym jako zwierzę! [17]

Powinieneś, Kaśjapo, cieszyć się z tego,
co już udało ci się osiągnąć!
Jesteś przecież , braminie,
ze wszystkich stworzeń najwyższym! [18]

Ach, jakże mnie gryzą te pchły!
I rąk nie mając, nic nie mogę zrobić!
Spójrz, w jak nieszczęsnym znalazłem się stanie! [19]

Ale się przecież z tego powodu nie mam zamiaru zabijać!
To zresztą zabronione;
mógłbym przez to w następnym wcieleniu
zrodzić się jako jeszcze niższa istota. [20]

Życie szakala nie jest jeszcze wcale takie złe,
bywają wcielenia znacznie od tego gorsze! [21]

Spośród zrodzonych na tym świecie,
jedni wiodą życie bardziej szczęśliwe,
inni pełne cierpienia, ale nigdzie i u nikogo
nie widzę samego tylko szczęścia. [22]

Ludzie, którzy doszli do wielkiego bogactwa,
zaczynają pragnąć władzy.
Gdy osiągną panowanie nad królestwem,
marzy im się, by stać się bogiem,
a potem tron najwyższego z bogów – Indry. [23]

Nawet, gdybyś bogactwo wielkie osiągnął,
to nie będąc królem, ani bogiem, ani Indrą –
i tak byś się z niego nie cieszył! [24]

Szczęście zaspokojenia nie polega na osiągnięciu upragnionego przedmiotu;
nawet, gdy najesz się do syta, apetyt wcale nie ginie,
lecz bardziej jeszcze się wzmaga,
tak jak ogień, gdy dorzuci się drew. [25]

Rozkosz i smutek są w tobie!
W tobie jest szczęście i w tobie cierpienie! –
nad czym więc lamentujesz? [26]

Odciąwszy korzeń wszelkich pragnień i czynów,
trzymaj na wodzy wszystkie swe zmysły,
niczym ptaki w sieci. [27]

Nie można obciąć komuś drugiej głowy,
ani trzeciej ręki, które przecież nie istnieją –
zatem nie ma się tutaj czego obawiać! [27a]

Bo przecież u tego, kto nie zaznał smaku rozkoszy
pragnienie jej doznawania nigdy się nie rodzi;
rodzi się zaś u tego, kto doznał przyjemności
dotknięcia, ujrzenia bądź usłyszenia. [28]

Nie tęsknisz przecież do smaku wina waruni,
ani do smaku wybornego mięsa ptaków ladwaka,
a przecież wiadomo,
że nikt jeszcze nigdzie nic lepszego nie znalazł. [29]

Przecież, Kaśjapo, nie masz wcale ochoty
na rozmaite cudzoziemskie frykasy, dania i napoje,
których nigdy nie skosztowałeś! [30]

Uważam też, Kaśjapo,
że bez wątpienia lepiej jest dla człowieka,
aby przyjął sobie jako regułę
niepróbowanie, niedotykanie i nieoglądanie. [31]

Bez wątpienia, ci, którzy mają ręce są bogaci i potężni;
ludzie zniewalają innych ludzi i każą im sobie służyć. [32]

Nawet gnębieni uciążliwościami niewoli
i nieuchronnością śmierci,
potrafią się przecież ci biedni ludzie
weselić i radować, i często się śmieją. [33]

Inni znów, pomimo że zdrowi, silni,
inteligentni i wykształceni,
dla utrzymania się przy życiu imają się zajęć
grzesznych i pożałowania godnych. [34]

Próżno się trudzą, innego szukając zajęcia.
Ich los już przesądzony, a sprawił to karman. [35]

A żaden Pulkasa ani ćandala nie ma zamiaru się zabijać;
żyją, zadowoleni ze swego stanu!
Spójrz, co za dziwy! [36]

Patrząc na kaleki, paralityków,
i w ogóle ludzi chorych, myślę, Kaśjapo,
że ty, któremu dzięki twemu pochodzeniu niczego nie brakuje,
powinieneś czuć się całkiem szczęśliwym. [37]

Jeśli twoje ciało, braminie, nie doznaje bólu,
jeśliś zdrów i wszystkie członki twoje całe,
to świat przecież z ciebie nie szydzi. [38]

Nie wypada ci myśleć o samobójstwie,
nawet gdyby ci ktoś słuszne czynił zarzuty.
Powstań zatem i czyń dobro, o mądry wieszczu! [39]

Jeśli posłuchasz i zawierzysz moim słowom,
wnet osiągniesz najwspanialszy owoc
objawionego przez Wedy Prawa. [40]

Studiuj z uwagą święte teksty, s
kładaj ofiary ogniowe, strzeż pilnie prawdy,
panuj nad sobą, wspomagaj biedaków
i nigdy nie staraj się wynosić nad innych. [41]

Czy to w ogóle możliwe, aby ci,
którzy przez własne studia osiągnęli umiejętność składania ofiar,
mogli się smucić,
albo rozważać popełnienie czynów niegodziwych? [42]

Ci, którzy pod szczęśliwą urodzili się gwiazdą,
w miejscu świętym, w pomyślnej godzinie,
którzy wedle swych możliwości starają się składać ofiary,
dawać jałmużnę i wychowywać potomstwo,
ci ludzie wielkie mogą szczęście osiągnąć. [43]

Inni zaś, zrodzeni pod gwiazdą demoniczną,
w niekorzystnym miejscu i niepomyślnej godzinie,
rodzą się jako demony; ich ofiary są bezowocne. [44]

Ja sam byłem niegdyś uczonym, racjonalistą
gardzącym Wedami i przywiązanym do czczej wiedzy,
płynącej z jałowych spekulacji. [45]

Dociekałem przyczyn wszelkich zdarzeń
i głosiłem doktrynę przyczynowości,
a recytujących Wedy braminów
lżyłem i poniżałem. [46]

O dwakroć narodzony!
Byłem niewierzącym i sceptycznym głupcem,
mającym się za wielkiego uczonego,
a skutek tego taki, żem jest dziś szakalem! [47]

Czy nadejdzie kiedyś ten dzień upragniony –
niechby nawet po stu latach –
kiedy ja, szakal, narodzę się znów jako człowiek?! [48]

O, jakże byłbym wtedy szczęśliwy i uważny!
Jakże radowałoby mnie składanie ofiar,
dawanie jałmużny i uprawianie ascezy!
Poznawałbym to, co poznać należy,
a unikałbym tego, czego należy unikać!” [49]

Natenczas ów muni Kaśjapa,
wielce słowami szakala zadziwiony,
powstawszy z ziemi, rzecze do niego tak:
„Zaprawdę, szakalu, dobrze mówisz i mądrze;
bardzo jestem tym wszystkim zaskoczony”. [50]

I spojrzał muni Kaśjapa na szakala
swym jasnowidzącym okiem
i dostrzegł w nim boga Indrę, króla bogów
i pana łaski, małżonka bogini Śaci. [51]

I pokłoniwszy się, uczcił Kaśjapa boga Indrę,
poczem za jego przyzwoleniem
powrócił do swej pustelni. [52]