Moksza-dharma-parwan 229

Mahābhārata

inwokacja (MBh 1.1.1)
nārāyaṇam namaskṛtya naraṁ caiva narottamam |
devīṁ sarasvatīṁ caiva tato jayam udīrayet ||

Tłumaczenie z sanskrytu: Stefan Ziembiński,
redakcja: Karina Babkiewicz

---

Rzecze Wjasa:
Człowiek mądry i odważny, który w ciszy kontemplacji nieprzerwanie trwa, uchwyciwszy się tratwy poznania, niechaj ze wszech sił się jej trzyma, czy to wznosi ją na fala, czy zanurza! [1]

Rzecze Śuka:
Powiedz mi, proszę: czym jest to poznanie? Czy jest to wiedza, dzięki której pokonać można narodziny i śmierć? I na czym polega dharma działania, a na czym dharma zaprzestania działania? [2]

Rzecze Wjasa:
Kto będąc nieświadomym uznawałby pogląd, że wszystko dzieje się mocą swej własnej natury{1}, ten musiałby wyciągnąć wniosek, iż przyczyną wyzwolenia może być wszystko (cokolwiek). [3]

Ci, który z uporem trzymając się swego jednostronnego poglądu, za wszelkiej rzeczy przyczynę uważają własna naturę, nigdy niczego nie osiągają, choćby [wielki czynili wysiłek]. [4]

Zaś ci [ludzie] o słabych umysłach, którzy za prawdziwą uznali jedną z tych doktryn{2} i zaprzestali dalszych rozważań, uznawszy własna naturę (svabhāva) za przyczynę [świata], nie osiągają [w życiu] powodzenia. [5]

Pogląd, iż natura jest przyczyną stwarzania i trwania świata, zrodzony w błądzącym umyśle, prowadzi do zguby. A oto co powiedziano o tych dwóch [różnych] doktrynach, z których pierwsza głosi, iż przyczyną wszystkiego jest własna natura, a druga, iż wszystko powstaje z mocy czegoś innego, wcześniej istniejącego (paribhāva). [6]

Ludzie rozumni i inteligentni zajmują się oraniem pól i zbieraniem plonów, a także wyrabianiem pojazdów, mebli i budowaniem domów. [7]

Zajmują się również zakładaniem ogrodów i placów zabaw, projektowaniem pałaców i wyrobem lekarstw. [8]

Mądrość (prajñā) prowadzi do osiągania [zamierzonych] celów; mądrość do pomyślności i szczęścia dochodzi; dzięki mądrości nad równymi sobie panują królowie! [9]

Prawdziwe poznanie (jñāna) pozwala odróżnić pośród wszystkich stworzeń istoty wyższe i niższe; na tym świecie wiedza najwyższym jest dobrem i celem! [10]

Żyjące na tym świecie najrozmaitsze istoty rodzić się mogą na cztery sposoby: jako żywe, jako jaja, jako kiełkujące z nasion i jako zrodzone z wilgoci{3}. [11]

Istoty ruchome powinno się uważać z stojące wyżej od nieruchomych, wyróżniają się bowiem w sposób widoczny szczególna cechą [zdolności poruszania się]. [12]

Niezliczone istoty ruchome podzielić można na dwa rodzaje: dwunożne i wielonożne; z tych znowu wyżej stoją dwunożne. [13]

Dwunożne z kolei dzielą się na chodzące po ziemi i pozostałe. Z tych wyżej stoją chodzące po ziemi, które żywią się pokarmem przetworzonym.{4} [14]

Istoty dwunożne, po ziemi chodzące dzieli się na średnie i niższe. Z tych wyżej stoją te, które nazywane są średnimi, ponieważ przestrzegają reguł dharmy kastowej. [15]

Wśród średnich [istot dwunożnych] rozróżnia się dwie [grupy] – tych, którzy znają dharmę i pozostałych. Za wyżej stojących uważa się znających dharmę, gdyż wiedzą oni co czynić należy, a czego nie należy. [16]

Pośród znawców dharmy także rozróżnia się dwie grupy – znających Wedy i pozostałych. Znających Wedy ceni się wyżej, gdyż powiada się, że w nich żyją Wedy{5}. [17]

Wśród znających Wedy również rozróżnia się dwie grupy – tych, którzy potrafią recytować Wedy i pozostałych. Wyżej ceni się tych recytujących, oni bowiem podtrzymują i przekazują wszelką dharmę. [18]

Oni potrafią składać ofiary i odprawiać rytuały, i znają rytuałów tych owoce. Zaprawdę, wszystkie Wedy, które nauczają o dharmie, w nich żyją i z nich emanują! [19]

Wśród tych, którzy potrafią recytować Wedy i odprawiać rytuały ofiarne wyróżnia się także dwie grupy: znających Atmana i pozostałych. Z tych wyżej ceni się znających Atmana, ponieważ pojmują oni różnicę pomiędzy kołowrotem wcieleń (janman) a wyzwoleniem (ajanman). [20]

Ten zaś, kto dwojaką poznał dharmę{6}, ten jest zaprawdę wszechwiedzącym i wszystkowidzącym. On, wyrzeczeniec o czystym sercu, godny zaufania i nad wszystkim panujący, zawsze osiąga co postanowił. [21]

Bogowie uważają za bramina tego, kto wytrwale dąży do poznania Brahmana, kto zajmuje się zgłębianiem treści Wed i kto posiadł niezbitą pewność co do [natury] Najwyższego. [22]

To Najwyższe widzą mędrcy zarówno jako obecne wewnątrz jak i na zewnątrz, bóstwo najwyższe, najwyższej ofiary godne; którzy tak widzą, ci są zaprawdę bogami, mój synu, ci są zaiste dwakroć narodzeni! [23]

W nich obecny jest świat cały i wszystkie istoty! I nie istnieje nikt, kto zdołałby wspaniałości ich stanu dorównać! [24]

Oni, niczym Stwórca samowładni, przekraczają początek i koniec; oni śmierć pokonują i ponad wszelkie wznoszą się działanie; oni są czterech rodzajów istot Panami! [25]

Tutaj kończy się chwalebnej Mahabharaty,
Śantiparwanu, Księgi Ciszy,
rozdział dwieście dwudziesty dziewiąty,
w którym jest mowa o poznaniu Atmana.

---

{1} Pogląd zwany „doktryną własnej natury” (svabhāva-vāda) głoszony był przez starożytnych materialistów indyjskich, lecz obecny jest także w filozofii sankhji.

{2} W wersecie trzecim mowa była o doktrynie nihilistów (śūnyavāda), natomiast w wersecie czwartym o doktrynie materialistów. Obie te doktryny uznają swabhawę za przyczynę świata, z tą różnica, że pierwsza z nich uważa świat za nierealną impresję istniejącego bytu, podczas gdy druga uważa świat za realnie istniejący byt, wypływający z i przejawiający się wskutek działania „własnej natury”. Autor wersetu uważa obie doktryny za błędne.

{3} Chodzi tutaj o owady i robaki.

{4} Sanskr. słowo anna = pokarm lub pokarm w jakiś sposób przetworzony, ugotowany etc.

{5} Wedy nie były jeszcze wtedy spisane i uczniowie bramińscy uczyli się ich na pamięć.

{6} Dwojaka, czyli działanie pozytywne, to, co czynić należy (pravṛtti dharma) i to, co się do tej pory czyniło, a od czego należy się powstrzymać, aby dojść do wyzwolenia (nivṛtti dharma).