Niniejsze tłumaczenie fragmentu pracy Swamiego Śiwanandy pochodzi z ręcznych zapisków Leona Cyborana. Zapewne jest to tłumaczenie stosunkowo wczesne, w którym tłumacz stosuje jeszcze termin „jog”, którego użycie później sam krytykuje, oraz nie stosuje diakrytyków.
tłum. Leon Cyboran
Rozdział 1
Co to jest manas?
„Ten, który zna przybytek (āyatana),
zaprawdę staje się przybytkiem swojego narodu.
Manas jest zaprawdę przybytkiem (wszelkiej wiedzy)”
(Chandogja Upaniszad 5.1.9).
Manas jest tym, co oddziela od Boga.
Manas jest murem, który stoi między tobą a Bogiem.
Rozbierz ten przy pomocy OM – czintana lub oddaniu się Bogu,
a staniesz twarzą w twarz przed Bogiem.
(Tajemnica Manasu)
Manas pozostaje tajemnicą. Olbrzymia większość ludzi nie wie nic o istnieniu manasu i jego działaniu. Nawet tak zwani ludzie wykształceni z własnego doświadczenia bardzo niewiele wiedzą o manasie, o jego naturze i o jego działaniu. Oni tylko słyszeli o manasie. Psychologowie na zachodzie coś niecoś wiedzą. Doktorzy na zachodzie znają tylko fragment manasu. Nerwy dośrodkowe dostarczają wrażeń z obwodu czy z krańców rdzenia kręgowego. Następnie wrażenia przechodzą do medulla oblongata (rdzenia przedłużonego*) w tylnej części głowy, gdzie się krzyżują włókna nerwowe. Stamtąd przechodzą do górnego przedniego gyrusa czyli do górnego przedniego zwoju mózgu mieszczącym się w czole, o którym wiemy, że jest siedzibą intelektu czy duszy.
Manas odbiera wrażenia i wysyła impulsy motoryczne nerwami ośrodkowymi do najdalszych krańców ciała, do rąk, nóg itd. Dla nich manas jest tylko funkcją mózgu. Manas według nich jest tylko wydzieliną mózgu, jak żółć z wątroby. Ci doktorzy kroczą jeszcze po omacku w ciemnościach. Ich manasom potrzebne jest gruntowne pranie, ażeby zrobić w nich miejsce na przyjęcie hinduskich idei filozoficznych.
Tylko jogowie i ci, którzy praktykują kontemplację i introspekcję, wiedzą o istnieniu manasu, jego naturze, o jego procesach i subtelnych funkcjach. Znają oni również różne metody opanowania mansu.
Manas jest jednym z aszta-prakryti[1].
„Ziemia, woda, ogień, powietrze, eter, manas, rozum i egoizm[2] –
te stanowią ośmioraką kategorię Majej Natury”
(BhG 7.4).
Manas jest po prostu Atma-siakti. To tylko mózg jest spragniony odpoczynku (snu), ale nie manas. Jog, który opanował manas, nigdy nie śpi. Pełny odpoczynek daje mu kontemplacja.
Jak powstał manas?
Manas jest Atma-siakti. Właśnie poprzez manas przejawia się Sam Brahman jako zróżnicowany świat z różnorodnymi przedmiotami.
Brahman pomyślał:
„Oto zaiste są światy i stworzę opiekunów światów”
Zebrał Puruszę (Hiranjagarbhę) z samych tylko wód i utworzył go.
Ogrzał go żarem swojej kontemplacji.
Gdy go tak podgrzał pękło jego serce.
Z serca wyszedł manas, z manasu – księżyc, naczelne bóstwo manasu.
(Ajtareja Upaniszad 1.3.4)
Serce jest siedzibą manasu, zatem manas się wydostał gdy serce pękło. W samadhi manas powraca do swej pierwotnej siedziby, tj. do serca. Również we śnie spoczywa on w sercu okryty zasłoną niewiedzy umieszczoną między nim a Brahmanem.
Manas kosmiczny a manas indywidualny
Hiranagarbha, znany też pod nazwą Karja Brahman i Sambhuti – to manas kosmiczny. Jest on zbiorczą istotą (agregatem, samaszti) wszystkich manasów. Manas indywidualny jest zespolony z manasem kosmicznym. Kosmiczny manas, Hiranjagarbha, podświadomy manas, nieskończony manas, manas powszechy – są to określenia synonimiczne. Różni autorzy używali różnych terminów, Nie bądź tym zaskoczony! Nie daj się zbić z tropu! To jest tylko śabda-bheda.
Hiranjagarbha jest również kosmiczną praną. Jest on Sutratmanem (Ja przypominającym nić). Przypomina on potężną elektrownie kosmiczną. Poszczególne dźiwy stanowią liczne małe żarówki. Elektryczność z tej elektrowni biegnie po izolowanych (oddzielnych) drutach miedzianych do żarówek. Podobnie siła z Hiranjagarbhy wlewa się do dżiw.
Manas będąc bardzo subtelny, pozostaje w ścisłej apozycji czyli kontakcie z innymi manasami mimo że między nie wstawiona jest ludzka czaszka. Gdy się manas rozwinie, będziesz mógł wchodzić w świadome połączenie z prądami mentalnymi manasów innych – znajdujących się czy to blisko czy daleko, żywych czy zmarłych. Indywidualny manas kogoś A, chociaż oddzielony od substancji manasowej, którą się posługują inne osobniki B, C, D, E, X, Y itd., przez cienką ściankę z najsubtelniejszego rodzaju materii jest właściwie w kontakcie z innymi pozornie oddzielonymi manasami oraz z powszechnym manasem, którego stanowi część.
Jeśli A jest przyjacielem B, to manas pana A jest połączony z manasem pana B. Manasy przyjaciół, krewnych, braci pana A są przywiązane do manasu pana A. Na tej samej zasadzie z kolei pan A jest połączony z wszystkimi manasami, które się przyczepiły do manasu pana B. W ten sposób, jeden manas jest w łączności z wszystkimi manasami na całym świecie. Jest to teoria manasu w Radża Jodze Vubhuti.
Manas w filozofii Sankhji
W filozofii Sankhji dla oznaczenia „manasu kosmicznego” czyli „manasu powszechnego” użyto terminu Mahat. Jest to pierwsza zasada (składnik), który pochodzi z Awjakty. Jest to pierwsza zasada (składnik, pierwiastek), który się przejawił z nieprzejawionej Awjakta. Koło wozu ciągnionego przez woły osadzone jest na szprychach. Szprychy osadzone są na piaście. Tak samo manas zasadza się na Prakryti, a Prakryti zasadza się na Brahmanie.
Z Mahatu pochodzi Ahankara.
Z sattwicznej Ahankary pochodzi manas;
z radżasowej Anankary pochodzi Prana,
z tamasowej Ahanakry – Tanmatry;
z Tanmartów – grube elementy;
z grubych (wielkich) elementów – gruby (wielki) świat.
Manas nie jest niczym innym jak Ahankarą, ideą „Ja”. Naprawdę trudno jest powstrzymać się (zrezygnować) od idei „Ja”. Manas lgnie zawsze do czegoś obiektywnego (przedmiotowego, sthula). Nie może utrzymać w sobie samym. To tylko manas jest tym, co mówi o sobie „Ja” w ciele. Idea „Ja” jest nasieniem drzewa manasu. Pędem, który pierwszy wydobywa się z tego nasienia Ahankary jest Buddhi. Z tego pędu biorą swój początek rozwidlające się gałązki zwane sankalpami.
Linga Śarira i Antawaha Śarira
Manas jest najważniejszą tattwą linga śariry. Linga śarira jest to ciało astralne czyli sukszma śarira, które jest połączone z ciałem fizycznym dzięki fizycznej (tkance w ciele fizycznym) pranie. W chwili śmierci oddziela się ono od ciała fizycznego i wędruje do swarga czyli nieba. To właśnie ciało dokonuje awajamany (przychodzenia i odchodzenia). To właśnie ciało rozpuszcza się przy wideha mukti (wyzwoleniu od ciała).
Istnieje różnica między linga śarira a antawaha śarira. Linga śarira jest to ciało astralne z siedemnastoma tattwami, a mianowicie:
– pięć karma-indrija;
– pięć dżniana-indrija;
– pięć pran;
– manas i buddhi.
Antawaha śariara jest bardzo czysta. Jest ono pełne sattwy. Wolne jest od radżasu i tamasu. Istnieje ono wraz z tym ciałem, które jog przenosi z jednego ciała do drugiego (parakaja praweśa). Lila, dzięki łasce Saraswatiego, wyszła z ciała fizycznego i powędrowała do wyższych światów wraz z antawaha śarira. Możecie to znaleźć w Joga-wasiszta. Śri Śankaraczarja w Radża Wikramaditja, Hastamalaka i Tirumular mieli Antawaha śarira. Przy pomocy tego specjalnego rodzaju czystego ciała wchodzili w ciała innych osób. Jog mający antawaha śarira ma sat-sankalpę czyli śuddha-sankalpę.
[1] Z ośmiu (aszta) tworów prakryti.
[2] Śiwananda, jak i wielu innych, egoizmem nazywa ahankarę. Chodzi tu o egoizm bardzo szeroko rozumiany. Osobiście tłumaczę „ahankara” – Ja-Stwórca, gdyż z ahankary pochodzi świat rzeczy (tanmatra i mahabhuta) oraz świat dusz (manasów z indrijami). Rozumem nazywa tu buddhi. Podaje układ wedantyczny, w którym ahankara jest nadrzędna w stosunku do buddhi. W systemie sankhji i jogi jest odwrotnie. Wynika to z tego, że wedantyści nadają inne znaczenie pewnym terminom niż tamte dwa systemy. Tu poniżej ahankary mamy buddhi, a tam manas, przeto wedantyczna buddi równna się wyższym sferom sankhjanistyczno-jogicznego manasu, a manas wedantyczny odpowiada wyższym partiom manasu sankhjanistyczno-jogicznego. Wedantyczny Atman-brahman i Sat-czit-ananda odpowiadają jogicznej „asmitā” tj. odbiciu puruszy w czystej sattwie czyli buddhi.